Inissianik tarnikkut napparsimasunut innersuussisarneq. Naligiimmik pinnittarnermik tunngavik. Innarluutillit pillugit Isumaqatigiissut
Namminersorlutik Oqartussat inissiaataasa innarluutilinnit tikinneqarsinnaasut (”inissiat alliit”) innersuunneqartarnerat Namminersorlutik Oqartussat Kommuneqarfik Sermersuumut isumagisassanngortissimavaat, taamaaliornikkut kommuni inissianik taakkuninnga angalaniarnermikkut innarluutilinnut innersuussinissaminik pisussaaffeqalersillugu.
Ineqarnermut Naalakkersuisoqarfiup suliat pineqartut attartortunut tarnikkut napparsimasunut tunngasut arlallit tunngavigalugit Kommuneqarfik Sermersooq nalunaarfigaa inissiat taakku kommunip taamaallaat angalaniarnikkut innarluutilinnut tarnikkut napparsimasuunngitsunut innersuussutigisinnaagai.
Suliaq Ombudsmandip tusagassiuutitigut eqqartuineq pissutigalugu eqqumaffigilerpaa, misissorniarlugulu aalajangerluni.
Inissiat pineqartut Kommuneqarfik Sermersuup tarnikkut napparsimasunut innersuussutigisassanngikkai Ineqarnermut Naalakkersuisoqarfiup ataatsimut nalunaaruteqarnera Ombudsmandip isorisarialittut isigaa.
Ombudsmandi tamatumani manna pingaartillugu isiginiarpaa, tassalu piumasaqaat pineqartoq – tarnikkut napparsimasunut ataatsimut tunngasuusoq – ingerlatsineq pillugu inatsiseqartitsinermi naligiimmik pinnittarnermik nalinginnaasumik tunngavimmik taassuma Innarluutillit pillugit Isumaqatigiissut tunngavigalugu paasineqarnissaanik unioqqutitsinertut isigineqartariaqartoq (oqaaseqaat 21. oktober 2014-imeersoq, j.nr. 2014-905-0024)
Ineqarnermut Naalakkersuisoqarfik kommunip Namminersorlutik Oqartussat inissiaataannik tarnikkut nappaatilinnut innersuussinissamut periarfissaa pillugu Kommuneqarfik Sermersuumut [kommunip aqqa ilisarnarunnaarsarniarnagu aalajangerpunga, tassami misissuineq kommunimut sammititaanngimmat, uanga oqaatigisara] 21. juli 2014-imi imatut allappoq:
”Ineqarnermut Naalakkersuisoqarfiup Kommuneqarfik Sermersooq suliat pineqartut tunngavigalugit matumuuna nalunaarfigissavaa Namminersorlutik Oqartussat inissiaataanni attartortittakkani attartortut tarnikkut nappaatillit ajornartorsiutaaleriartormata.
Taakkua ilarpaalussui nipiliortarput, mingutserillutik qunusaarisarlutillu. Allat inuunermik illuutinilluunniit annaasaqaataasinnaapput. Illuummi ikuallattoqalerpat tarnikkut napparsimasoq sanilerisaalu putsumik najuussuinikkut toqunartoqalersinnaapput pisullu ajornerpaaffianni toqusoqarsinnaalluni. Ikuallanneq sanilerisat pigisaminnik annaasaqaatigisinnaavaat, sillimmasiisoqarsimanngippallu aningaasanik annaasaqaataarujussuarsinnaalluni. Illuutip ikuallannera Namminersorlutik Oqartussat aamma annaasaqaatigissavaat.
[…]-mi najugaqartup attartornermut isumaqatigiissutaa nipiliortarneq qunusaarisarnerlu pissutigalugit atorunnaarsinneqaqqammerpoq. Piffissami sivitsortumi ima qunusaarisarsimatigaaq meeqqat majuartarfitsigut kisimiillutik majuarnissartik/aternissartik ersigilersimallugu. Saniliusut ilaat utaqqqiisaasumik inissiamik tunineqarnissaminik aamma qinnuteqarsimavoq, toqqissisimannginneq tarnikkut nappaatillip taassuma pilersitaa pissutigalugu.
[…]-mi najugaqartoq sukujuppassuarnik katersisuuvoq. Naneruutinik ikumatitsisarpoq. Blokkimi tassani qanittukkut ikuallattoqalernera taassuma pisuussutigigunavippaa. Taanna massakkut utaqqiisaasumik inissiami najugaqarpoq. Inissiamut nalinginnaasumut uteqqippat sanilerisai toqqissisimanngittuartussanngussapput.
[…]-mi nukappiaalummik […]-milu marlunnik najugaqartoqarpoq, avatangiisiminnut piffissami sivitsortumi assut ajornartorsiortitsisimasunik.
A/S Inissiaatileqatigiiffik INI-p oqaatigaa suliat taakku kommunimi isumaginninnermik ingerlatsivimmut saqqummiunneqarsimasut, ingerlatsivillu naliliisimasoq najugaqartut nammineersinnaassasut.
Kalaallit Nunaanni Namminersorlutik Oqartussat siusinnerusukkut nalunaarutigisimavaat kommuni Namminersorlutik Oqartussat inissiaataannut allernut innersuussisinnaatitaasoq. Matumuuna nalunaarutigissavarput innersuussisinnaatitaaneq taanna kommunip taamaallaat utoqqarnut pitsorluttunut innarluutilinnullu tarnikkut napparsimasuunngitsunut siunissami atorsinnaagaa. Inissiaq alleq tarnikkut napparsimasumut ataasiarluni innersuussutigineqarpat innersuussisinnaatitaaneq taanna kommunip annaassavaa. Tamanna atuuppoq, tarnikkut napparsimasut imminnut allanullu ajoqutaanngitsut imaluunniit ulorianartorsiortitsinngitsut kommuni naliliigaluarpalluunniit.
Inuit qulaani taaneqartut inissiani nalinginnaasuniittussaanngillat. Taakkua mianersoqquneqareerlutik anisitaareerlutillu inissianik arsaarneqarnissaannut taarsiullugu kommuni nammineq najugassaannik taakkua imminnut allanullu akornutaanatik ulorianartorsiortitsinatilluunniit pisariaqartitamittut annertutigisumik tapersersorneqarfigisinnaasaannik nassaarunniarlugit suliniuteqartariaqarpoq.
Taakku inissiani nalinginnaasuni ineqassasut kommuni isumaqaruni Namminersorlutik Oqartussat inissiaataat atornagit nammineq inissiaatini atortariaqarpai.” (Atorfeqarfimmi nutsigaavoq)
Ineqarnermut Naalakkersuisoqarfiup allagai Kommuneqarfik Sermersuup Inuit Pisinnaatitaaffii pillugit Institutimut saqqummiuppai, taannalu allakkatigut 18. august 2014-imeersutigut imaattunik oqaaseqaateqarpoq:
”[…]
FN-ip Innarluutillit pillugit Isumaqatigiissutaa Danmarkip akueralugu juli 2009-mi atsioqataaffigaa. Isumaqatigiissut taanna Kalaallit Nunaannut aamma sunniuteqartoq/atuuttoq Kalaallit Nunaata 2013-imi akueraa. Naalakkersuisut isumaqatigiissummik eqqortitsissagunik sulinerminni inatsiseqartitsinikkut pisussaaffilerneqarnerat tamatuma nassataraa.
FN-ip Innarluutillit pillugit Isumaqatigiissutaa innarluuteqarnerup qanoq paasineqarnissaanik nassuiaammik artikel 1-imi imaqarpoq, tassanilu oqaatigineqarpoq inuit pisinnaasaqassusiat piffissami sivisunerusumi annikilleriarsimappat innarluuteqartutut isigineqassasut, pisinnaasaqassusiat aporfissat arlallit peqatigalugit inuit taakku inuiaqatigiit inuuneranni allanut naligititaallutik inooqataanissaannut akornusiisinnaappat. Inuit tarnikkut piffissami sivisunerusumi nappaateqarsimasut innarluuteqartutut isumaqatigiissut tunngavigalugu isigineqartarput.
Innarluuteqarneq pissutigalugu assigiinngisitsisoqarnissaa Isumaqatigiissummi artikel 5-ikkut inerteqqutigineqarpoq. Inerteqqutip taassuma manna nassataraa, tassalu inuit innarluutillit allanit ajornerusumik inissinneqassanngitsut, assigiinngisitsineq suliamut attuumassuteqartumik tunngavilersugaanngippat, sunniutaalu pissutsinut naapertuuttuunngippat. Isumaqatigiissummi artikel 5-ikkut aamma 2-kkut aammattaaq aalajangersarneqarpoq innarluuteqarnermut naleqquttumik annertussuseqartumik naleqqussaanissamut pisussaaffeqartoqartoq. Pisussaaffiup taassuma manna nassataraa, tassalu pisut ilaanni immikkut ittunik suliniuteqarneq pisariaqarsinnaasoq, inuit innarluutillit inuiaqatigiit inuuneranni peqataanissaminnut naligiimmik periarfissinneqarnissaat qulakkeerniarlugu. Kiisalu Isumaqatigiissummi artikel 19-ikkut aalajangersarneqarpoq inuiaqatigiit inuuneranni peqataatitsinerup siuarsarneqarnissaa pisussaaffiusoq, matumani inuiaqatigiit innuttasunut nalinginnaasunut neqeroorutaat atortorissaarutaallu inunnit innarluutilinnit aamma atorneqarsinnaassasut ilanngullugu eqqarsaatigalugu.
Ineqarnermut Naalakkersuisoqarfiup Kommuneqarfik Sermersuumut allakkamini 21. juli 2014-imeersuni oqaatigaa kommuni Namminersorlutik Oqartussat inissiaataannik allernik innarluutilinnut siunissami innersuussisarunnaassasoq. Inerteqqullu taanna allakkani oqaatigineqarpoq ”[inuit pineqartut] imminnut allanullu ajoqutaanngitsut ulorianartorsiortitsinngitsulluunniit kommuni naliliigaluarpalluunniit” atuuttoq.
Ineqarnermut Naalakkersuisoqarfiup inunnut tarnikkut nappaatilinnut inissianik siunissami innersuussisarunnaaqqusinera ataatsimoortunut tunngasorujussuarmik oqaasertalersugaasoq Naalakkersuisut FN-ip Innarluutillit pillugit Isumaqatigiissutaata ataani pisussaaffiinut qanoq iliorluni ataneqartinneqarsinnaanersoq Inuit Pisinnaatitaaffii pillugit Institutip takujuminaatsippaa, matumani Isumaqatigiissummi innarluuteqarneq pissutigalugu assigiinngisitsisoqarnissaanik inerteqqut aamma inuiaqatigiit inuuneranni peqataatitsinissamik Isumaqatigiissut tunngavigalugu pisussaaffik ilanngullugit eqqarsaatigalugit.” (Atorfeqarfimmi nutsigaavoq)
Suliaq taanna KNR-ip nittartagaani (2014-imi septemberip qiteqqunnerani) suliaq pillugu allaaserisat arlallit pissutigalugit malugaara, Ineqarnermullu Naalakkersuisoqarfik allakkatigut 15. september 2014-imeersutigut qinnuigalugu suliaq pillugu oqaaseqaateqaqqullugu, Naalaakersuisoqarfillu tamatumunnga ilanngullugu qinnuigalugu inissiat pineqartut ataatsimut isigalugu tarnikkut nappaatilinnut innersuunneqassanngitsut nalunaaruteqarnerminut atatillugu inatsiseqartitsinikkut sutigut isumaliutersuuteqarsimanini pillugu nassuiaateqaqqullugu.
Ineqarnermut Naalakkersuisoqarfik allakkatigut 16. september 2014-imeersutigut suliaq pillugu oqaaseqaateqarpoq. Oqaaseqaammit Inatsisartunut ilaasortap Naaja H. Nathanielsenip Ineqarnermut Naalakkersuisumut § 37 tunngavigalugu apeqqutaanut 12. september 2014-imeersumut akissummut 15. september 2014-imeersumut pingaarnertigut naapertuuttumit (187-2014) ilaatigut makku erserput:
”Inissiaatit Namminersornerullutik Qqartussat aamma Nuup Kommu-niata akornanni avinneqarnerat
2005-imi upernaakkut Nuup Kommunia nalunaarpoq kommunip 1. januar 2006 aallarnerfigalugu A/S lnissiaatileqatigiiffik INI-p aqutsineranut isumaqatigiissut atorunnaarsikkaa, taamaalillutillu Nuummi inissianik aqutsiviit marlunngortussaasut (Iserit aamma INI).
Kommunip isumaqatigiissummik atorunnaarsitsinerata kingunerisaanik ilaatigut kommunip nammineerluni sulisuminut sulisunut inissianik innersuussisarneq aquttussanngorpaa, taamaalillunilu sulisunut inissianut, Nuup Kommunianit pigineqartunut kisimiilluni innersuussisussanngorluni.
Aammattaaq isumaqatigiissutip atorunnaarsinneqarnerata kingunerisaanik Namminersornerullutik Oqartussani Naalagaaffimmilu, kiisalu taakku sullissiviini ingerlatseqatigiiffiinilu il.il. sulisunut, inissianut innersuunneqarsinnaatitaasunut innersuussisarnermi Namminersornerullutik Oqartussat inissiaataanni inissianut innersuussisoqartalerpoq.
Kiisalu atorunnaarsitsinerup kingunerisaanik kommuni innarluutilinnut (aalaniarnermikkut innarluutilinnut), utoqqarnut pitsorluttunullu, issiavinnik kaassuartakkanik atuisunut kiisalu ilaqutariinnut innarluutilinnik meeralinnut inissianik innersuussinissamut marlunnik periarfissaqalerpoq; kommuni kommunip inissiaataani imaluunniit Namminersorlutik Oqartussat inissiaataanni inissianut allernut innersuussisinnaalerpoq.
Attartortut tarnikkut nappaatillit
Attartortut tarnikkut nappaatillit imminerminni ajornartorsiutaanngillat. Namminersorlutik Oqartussat inissiaataat arlallit annikinnerusumik annertunerusumilluunniit tarnikkut nappaatilinnut, kommunimillu eqqortumik passunneqartunut, tapersersorneqartunut isumassorneqartunullu, taamaalillutillu ulluinnarni inuunerminnik ingerlatsisinnaasunut attartortinneqarput. Tamanna nersorneqartariaqarpoq, inuillu taamaattut Namminersorlutik Oqartussani attartortutut tikilluaqqusaarujussuarnerat qularineqassanngilaq.
Attartortut tarnikkut nappaatillit kommunimit eqqortumik passunneqanngikkaangata, tapersersorneqanngikkaangata isumassorneqanngikkaangatalu ajornartorsiut pinngortarpoq. Inuit taamaattut amerlanertigut inuttut qanitaannullu immineerneqartarput. Naalakkersuisoqarfik arlaleriarluni INI-mit ilisimatinneqarpoq tarnikkut nappaatillit Namminersorlutik Oqartussat inissiaataanni najugaqartut saniliusunit maalaaruteqartoqartarnera pissutigalugu sullinneqartariaqartut Inissiaatileqatigiiffimmut ajornartorsiutaanerat annertusiartortoq. INI-mit ilisimatitsissutigineqarpoq kommunip tarnikkut nappaatilinnut pisariaqartinneqartunik ikiorsiinissaanik qulakkeeriniartarneq ajornartorsiutigineqartoq, taamaattumillu napparsimasup inissiamit attartugaanit anisinnissaa kisimi periarfissarineqalertartoq.
Attartortup tarnikkut nappaatilimmik sanileqartup nammineerluni ornigunnera tunngavigalugu lneqarnermut Naalakkersuisoqarfiup ajornartorsiut INI-mut mail-ikkut 17. juni 2014-imi saqqummiuppaa.
A/S Inissiaatileqatigiiffik INI 26. juni 2014-imi ilisimatitsivoq Nuummi Namminersorlutik Oqartussat inissiaataanni tarnikkut annertuumik nappaatillit arfinillit, saniliminnut avatangiisiminnullu annertuumik akornutaasut najugaqartut. Tassani inuit namminneerlutik ineqarnissaminnut naleqqutinngitsut, kisiannili najugaqaqatigiiffinnut sullissivinnulluunniit nakkutigisaasunut inissinneqartariaqaraluartut pineqarput.
Tamanna pissutigalugu INI-p Ineqarnermut Naalakkersuisoqarfik qinnuigaa ajornartorsiut Kommuneqarfik Sermersuumut saqqummiuteqqullugu.
Tarnikkut nappaatillit nammineersinnaassuseqartutut kommunimit nalilerneqarsimasut INI-mit paasineqarpoq. Naak tarnikkut nappaatillit pisut ilaanni piffissami sivisuumi saniliminnik qunusaarisarsimagaluartut aamma imminnut avatangiisiminnullu ulorianartorsiortitsisinnaagaluartut, taamatullu illuummik ajoqusiisinnaagaluartut (soorlu ikuallattoornikkut aamma/imaluunniit atortunik aserorterinikkut) taamatut pisoqarpoq.
Tarnikkut nappaatilik saniliminut qununartumik pissuseqarpat, aamma imminut ulorianartorsiortippat, imaluunniit inuunermik annaasaqarnermik pigisanillu aalaakkaasunik aserorterinermik kinguneqarsinnaasumik pissuseqarpat, tarnikkullu nappaatilik kommunimit ikiorneqanngippat INI tarnikkut nappaatilimmik inissiamit anisitsinissamit allaanerusumik iliuuseqarnissamut periarfissaqanngilaq.
Attartortumik inissiamit anisitsisarneq oqitsuinnaanngilaq — tamanna aatsaat sanilit arlallit maalaaruteqartarnerisigut aamma tunngavilersorluakkanik eqqartuussivimmut uppernarsaatissaqarnikkut pisarpoq. Sanilit amerlasuut ersillutik inuusarnerat sivisusarpoq, inissiallu najukkatik toqqissisimavissaraluatik toqqissisimanatik najortarpaat.
FN-ip innarluutillit pillugit isumaqatigiissutaani artikel 5-imi innarluuteqarneq pissutigalugu assigiinngisitsisoqarnissaa inerteqqutigineqarpoq. Taamatut inerteqquteqarnerup kingunerisaanik assigiinngisitsineq tunngavilersugaalluanngippat, sunniutissaalu naapertuutinngippata, inuit innarluutillit allanit ajornerusumik atugassinneqaqqusaanngillat. Aamma isumaqatigiissummi artikel 5 aamma 2 naapertorlugit innarluutillip naammaginartumik naleqqussaavigineqarnissaa pisussaaffiuvoq.
Taamatut pisussaaffeqarnerup kingunerisaanik pisut ilaanni inuit innarluutillit inuiaqatigiinni inuunermi peqataanissaannut assigiimmik periarfissinnissaat qulakkeerniarlugu immikkut ittunik suliniuteqarnissaq pisariaqarsinnaavoq. Kiisalu isumaqatigiissummi artikel 19 naapertorlugu inuiaqatigiinni peqataanissap siuarsarneqarnissaa pisussaaffiuvoq, tassungalu ilanngullugu inuiaqatigiinni innuttaasunut nalinginnaasunut neqeroorutit atortussallu inunnit innarluutilinnit atorneqarsinnaanissaat qulakkeerneqartussaavoq.
Tassalu kommuni pisussaavoq tarnikkut nappaatilinnut ikiuutissalluni. Tamanna innarluutillit pillugit peqqussummi aamma FN-ip innarluutillit pillugit isumaqatigiissutaani allassimavoq. A/S Inissiaatileqatigiiffik INI inissianik aqutsisutut tarnikkut nappaatilinnut ikiuunnissamut isumalluutissanik suliatigullu ilisimasanik pisariaqartinneqartunik peqanngilaq. Taamaattumik INI kommunimut saaffiginnissimavoq tarnikkut nappaatilinnut tunngatillugu suliani ikioqqulluni - kisiannili kommuni naammaginartumik iliuuseqarsimanngilaq.
Naalakkersuisoqarfik isumaqarpoq Kommuneqarfik Sermersooq tarnikkut nappaatillit ilaannut piffissaagallartillugu ikiorneqarnissaat siunertaralugu naammaginartumik ikiuunneq ajortoq. Tarnikkut nappaatillit mianersoqquneqareernerminni attartortinneqarunnaareernerminnilu inissianik arsaarneqartarnissaannut taarsiullugu tarnikkut nappaatillit najugaqaannarnissaat, imaluunniit avatangiisinut akornusersuiffiunngitsumut ulorianartorsiortitsiviunngitsumullu pisariaqarnerani tapersersorneqarfigisinnaasaminnut inissinneqarsinnaanissaat anguniarlugu kommuni ajornartitsinngiffinni pisariaqartinneqartumik ikiuinissamik suliniuteqartariaqarpoq.
Inissianik attartortitsisarneq pillugu Inatsisartut peqqussutaanni nr. 2-mi, 12. maj 2005-imeersumi § 75-imi allassimavoq
“Attartortitsisup attartortitsineq erngerluni atuutilersussamik atorunnaarsissinnaavaa, attartortoq illumut, attartortitsisumut, taassuma atorfeqartitaannut, illumi attartortunut allanut inatsisit malillugit eqqortumik illumiittunut annertuumik ajoqutaasumik pissusilersorpat, taamatuttaaq:
1) Attartortoq inunnut pineqartunut nakuuserpat imaluunniit persuttaanissamik sioorasaarippat.
2) Attartortup pissusilersornera illumut imaluunniit inunnut pineqartunut ulorianartorsiortitsisinnaappat, matumani ilanngullugit sakkunik atuisimappat i-maluunniit attartorneqartumi atortunik ulorianartunik uninngatitaqarpat.”
Namminersorlutik Oqartussat inissiaataanni attartortut namminneerlutik meeqqamillu angerlarsimaffimminni avataannilu toqqissisimallutik angalasinnaanissaq pisinnaatitaaffigaat. Attartortitsisup inissiaataasa inersimasunut meeqqanullu toqqissisimanartuunissaannik isumaginninnissaq attartortitsisup pisussaaffigaa.
Inissianut allernut innersuussisinnaatitaaneq
Kommuneqarfik Sermersooq Namminersorlutik Oqartussat illuutaanni inissianut allernut innersuussisinnaatitaavoq taamaassimallunilu. Inissiat taakku innarluutilinnut (aalaniarnermikkut innarluutilinnut), utoqqarnut pitsorluttunullu, issiavinnik kaassuartakkanik atuisunut minnerunngitsumillu ilaqutariinnut innarluutilinnik meeralinnut innersuussutigineqartarput.
Namminersorlutik Oqartussat taamatut inissianik taakkuninnga kommunimut innersuussisussaatitaaffiliinera tatiginninnermik tunngaveqarpoq. Taamaattumik kommunip inissianik taakkuninnga siunnerfiusunut allanut innersuussinissani aalajangertarmagu pakatsinanngitsuunngilaq.
Kommunip inissianik allernik inunnut tarnikkut annertuumik nappaatilinnut innersuussiniarluni aalajangertarnera, tamatumalu kingorna pisariaqartinneqartumik eqqortumillu passussisannginnera, tapersersuisannginnera isumassuisannginneralu akisussaaffimmik sumiginnaanermut qanillattorfiuvoq. Inuit taakku amerlanertigut immineerneqartarput qanitaminilluunniit isumagineqartussanngortinneqartarlutik. Tarnikkut annertuumik nappaatillit naammaginartumik eqqortumillu passunneqannginnerat, tapersersorneqannginnerat isumassorneqannginnerallu ajoraluartumik kingunerlorujussuarsinnaavoq. Ukiut marlussuit kingulliit ingerlaneranni inissianik ikuallattunik ajoraluartumik misigisaqartariaqartarsimavugut tarnikkut annertuumik nappaatillit inissianik najukkaminnik ikuallatsitsisarsimammata. Tamanna saniliusut inuunerannik annaasaqarnermik ki-nguneqarsinnaagaluarpoq, kisiannili qujanartumik taakkunani taamaallaat atortunik pigisanillu ajoqusertoqartarsimavoq.
Ajoqusiinerilli annertusarput, tarnikkut nappaatillit inissiani allerni najugaqartarmata, innerlu illuni qummut siaruaattarluni. Taamaattumik ilaqutariit saniliusut arlallit inissiat najukkamik paamit, putsumit imermillu ajoquserneqarsimasut iluarsaanneqarnerini qaammatit arlerlugit inissikkallartariaqartarput. Attartortut ataasiakkaat pequtiminnut sillimmasiissuteqartarsimanngillat taamaattumillu pigisamik, atisamik il.il. amerlanersaat annaasarsimallugit. Tarnikkut nappaatillit allamik iliuusissaarullutik iliuuseqartarmata imaluunniit iliuutsimik kingunerisassai ilisimanagit iliuuseqartarmata Naalakkersuisoqarfimmit ilisimaarineqarluinnarpoq. Akisussaasut oqartussaasullu eqqortut pisariaqartinneqartumik eqqortumilluunniit passussisarsimasuuppata, tapersersuisarsimasuuppata isumassuisarsimasuuppatalu tamakku immaqa pinngitsoorneqarsinnaasimassagaluarput.
Tarnikkut nappaatillit inissianit najukkaminnit anisinneqaraangamik amerlanertigut ineqarnermut akiligassaqangaatsialersimasarput. Tamatuma saniatigut aamma attartugaanni pigisat ajoquserneqarsimasarput. INI-p 11. september 2014-imi suliap ataatsip naqinnera tarnikkut nappaatilinnut sulianut assersuutitut nassiuppaa (… pillugu suliaq). Tassani allassimavoq inissiaq aserorterivigineqangaatsiarsimasoq. Tassalu tassani sanilinut ersiortitsineq kisimi pineqanngilaq, aammali inissiami toqqaannartumik aserorterinerit pineqarlutik. Akiitsut akilinngitsuukkat amerlisarnerisa saniatigut aamma inissiap suliareqqinnissaanut akiligassat annertuujusarput. Tassanilu akiligassat akilinngitsuukkat, tarnikkut nappaatillip akilersinnaanngisai pineqartarput. Taamaalilluni najugaqarfik aningaasartuutinit artukkerneqartarpoq. Taamaalilluni attartortut sinneri ineqarnermut akiligassamik saniatigut akiitsunut akilinngitsuukkanut aserorterinerillu iluarsaateqqinnissaannut akiliisariaqartarput.
Inatsisartut 2010-mi upernaakkut ataatsimiinnermi innarluutilinnik sullissinerup kommuninut nuunneqarnissaanut siunnersuut suliaraat. Inunnut annertuumik innarluutilinnut ikiorsiisarneq pillugu Inatsisartut peqqussutaata allanngortinneqarneranik Inatsisartut peqqussutaat nr. 10, 31. maj 2010-meersoq (innarluutilinnik isumassuinerup kommuninut nuunneqarnissaa). Ilaqutariinnermut Ataatsimiititaliap isumaqatigiissup siunnersuutip akuerineqarnissaa inassutigaa.
Tassalu allannguutissatut siunnersuummi malittarisassat, kommunip innarluutilinnik sullissinermini malitassai aalajangersarneqarput. Kiisalu innarluutilinnik sullissinermi pissutsinut arlalinnut maleruagassanik sukumiisunik Naalakkersuisut aalajangersaasinnaanerinut tunngavissaannik atuutsitsisoqalerpoq. Tassani Naalakkersuisut inunnik annertuumik innarluutilinnik ikiorsiisarnermut nutaamik nalunaarusiornissamut inatsisitigut tunngavissamik atuisinnaanissaat siunertarineqarpoq.
Taamaattumik matuma siuliani allassimasut, pingaartumillu tarnikkut nappaatillit kommunip tungaanit ikiorserneqartannginnerinut INI-miit pakatsineq tunngavigalugit Naalakkersuisoqarfiup Kommuneqarfik Sermersooq allakkatigut 21. juli 2014-imeersutigut attaveqarfigaa.
Naggasiutigalugu ilisimatitsissutigineqarsinnaavoq INI-mit maannarpiaq Nuummi tarnikkut nappaatillit marluk, saniliminnut annertuumik akornusersuisut anisinneqarnissaat pillugu suliat marluk eqqartuussivikkut ingerlanneqarmata. Kommuneqarfik Sermersooq tarnikkut nappaatilinnut iliuuseqarsimanngilaq, INI-lu tarnikkut nappaatillit inissianit najugaannit anisinniarnissaasa saniatigut allanik periarfissaqarsimanani.”
Tamatuma kingornatigut imaattunik oqaaseqaateqarpunga:
”1. Misissuinerma killissalersorneqarnera kiisalu inatsiseqartitsinikkut tunngaviusup suliap naliliivigineqarneranut pingaaruteqartup saqqummiunneqarnera
Suliami matumani pineqartoq tassaavoq Kommuneqarfik Sermersooq Nam-minersorlutik Oqartussat inissiaataannik aalajangersimasunik kommunip Naalakkersuisoqarfimmit innersuussisinnaatitaaffigisaanik tarnikkut napparsimasunut innersuussisassanngitsoq Ineqarnermut Naalakkersuisoqarfiup allakkatigut 21. juli 2014-imeersutigut ataatsimut isigaluni peqqusisimanera inatsiseqartitsinermut atuttumut ilumut naapertuuttuunersoq.
Allakkani taaneqartuni immikkoortoq una soqutiginaateqarpoq:
”Matumuuna nalunaarutigissavarput innersuussisinnaatitaaneq taanna kommunip taamaallaat utoqqarnut pitsorluttunut innarluutilinnullu tarnikkut napparsimasuunngitsunut siunissami atorsinnaagaa. Inissiaq alleq tarnikkut napparsimasumut ataasiarluni innersuussutigineqarpat innersuussisinnaatitaaneq taanna kommunip annaassavaa. Tamanna atuuppoq, tarnikkut napparsimasut imminnut allanullu ajoqutaanngitsut imaluunniit ulorianartorsiortitsinngitsut kommuni naliliigaluarpalluunniit.” (Atorfeqarfimmi nutsigaavoq)
Ineqarnermut Naalakkersuisoqarfiup pisortat ingerlatsiviata ilaatut ingerlatsineq pillugu inatsiseqartitsinermi suliamut attuumassuteqartut tunngavigalugit ingerlatsinermik tassunga attuuttumik tunngaveqartussaanermi pineqartunut ilaatinneqarpoq. Tamanna Naalakkersuisoqarfiup oqartussaanermik atuutsitsineranut atuuppoq, aammali – annertuutigut - Naalakkersuisoqarfiup allatigut (inuit ataasiakkaat pillugit inatsiseqartitsineq tunngavigalugu) sulineranut atuulluni, assersuutigalugu tak. Vestre Landsretsip eqqartuussutaa 28. juni 2007-imeersoq (”Ugeskrift for Retsvæsen”-imi 2007-imeersumi quppernerni 2522 tulliinilu naqinneqartoq).
Ineqarnermut Naalakkersuisoqarfiup ingerlatsineq pillugu inatsiseqartitsinermi suliamut attuumassuteqartut tunngavigalugit ingerlatsinermik tun-ngaveqartussaanermi pineqartunut ilaatinneqarnerata Naalakkersuisoqarfiup naligiimmik pinnittarnermik tunngaveqarnermit qilersugaanera ilaatigut nassataraa. Suliat pingaaruteqartutigut assigiit inatsiseqartitsinikkut assigiinngitsumik suliarineqarnissaat naligiimmik pinnittarnermik tunngaveqarnermi inerteqqutaavoq, assersuutigalugu tak. Hans Gammeltoft-Hansenip allallu atuakkiaanni ”Forvaltningsret”-imi, 2002-mi naqitertinneqartumi Jon Andersenip quppernerni 340-mi tulliinilu allaaserisaa.
Suliap matumani naliliivigineqarnerani innarluutillit pillugit isumaqatigiissut aammattaaq pingaaruteqarpoq, tak. FN-ip Inuit Innarluutillit pillugit Isumaqatigiissutaa 13. december 2006-imeersoq pillugu Udenrigsministereqarfiup nalunaaruta nr. 35, 15. september 2009-meersoq. Isumaqatigiissut taanna Kalaallit Nunaannut atuuppoq. Isumaqatigiissummi Inuit Pisinnaatitaaffii pillugit Institutip oqaatigisaatut ”inuit tarnikkut pisinnaasaat sivisuumik annikilleriarsimasut” pineqartunut aamma ilaatinneqarput, tak. isumaqatigiissummi artikel 1, tamannali Danmarkimi Kalaallillu Nunaanni inatsisiliornermi ilanngunneqarsimanngilaq, Danmarkimili Kalaallillu Nunaanni inatsiseqartitsinerup inissisimaneranik allaaserinninnermi tunngavittut attuumassuteqartutut isigineqarluni, tak. Justitsministereqarfiup inuit pisinnaatitaaffiinut tun-ngasuni ilanngussineq il.il pillugit isumaliutissiissutaani 1546/2014-imi quppernerit 34 tulliilu.
Danmarkip innarluutillit pillugit isumaqatigiissummik akuersilluni atsioqataanissaanik Folketingimit aalajangiiffigisassatut siunnersuut pillugu oqaaseqaatinit nalinginnaasunit (B 194/2008-mit) erserpoq Danmark akuersilluni atsioqataanermigut inuiaat pillugit inatsiseqartitsinikkut imminut pisussaaffilertoq inatsisiliornermi aqutsinikkullu sulinermi isumaqatigiissummi piumasaqaataasut eqqortinneqarsinnaalersillugit aaqqissuunnissaanut.
Inuit Pisinnaatitaaffii pillugit Institutip aamma oqaatigisaatut Isumaqatigiissummi artikel 5 suliap matumani naliliivigineqarneranut minnerunngitsumik pingaaruteqarpoq. Aalajangersagaq taanna imaattunik oqaasertaqarpoq:
”Naligiinneq, assigiinngisitsineq pinnagu
1. Naalagaaffiit peqataasut akueraat kikkut tamarmik inatsisit ataanni naligiimmata, kikkullu tamarmik assigiinngisitsivigineqaratik illersorneqarnissamut assigiimmik pisinnaatitaallutillu inatsimmit assigiimmik iluaquserneqarsinnaatitaammata.
2. Innarluuteqarneq pissutigalugu assigiinngisitsineq sunaluunniit naalagaaffiit peqataasut inerteqqutigissavaat, inuillu innarluutillit sunaluunniit pissutigalugu assigiinngisitsivigineqarnissaannut inatsiseqartitsinikkut assigiimmik sunniuteqarluartumillu illersorneqarnissaat qulakkiissallugu.
3. Naalagaaffiit peqataasut naligiinneq siuarsarniarlugu assigiinngisitsinerlu nungusarniarlugu naapertuuttumik naleqqussaasoqarnissaa qulakkeerniarlugu suliniutit naapertuuttut tamaasa suliniutigissavaat.
4. Immikkut suliniutit inuit innarluutillit piviusumik naligiissinneqarnerat siuarsarniarlugu anguniarluguluunniit pisariaqartut isumaqatigiissut manna tunngavigalugu assigiinngisitsinertut isigineqanngillat.” (Atorfeqarfimmi nutsigaavoq)
Aalajangiiffigisassatut siunnersuut pillugu immikkut oqaaseqaatinit erserpoq aalajangersakkakkut ilaatigut erseqqissarneqartoq naalagaaffiit peqataasut kikkut tamarmik inatsisit ataanni naligiinnerat akuerissagaat, innarluuteqarnerlu pissutigalugu assigiinngisitsineq sunaluunniit inerteqqutigissagaat. Immikkut oqaaseqaatinit makku aamma erserput:
”Danmarkimi inatsiseqartitsinermi tunngaviulluinnartoq tassaavoq inuit tamarmik inatsisit ataanni naligiinnerat. Taamaattumik inuit innarlutillit inatsisiliorneq tunngavigalugu innuttaasutut allatulli pisinnaatitaaffeqarlutillu illersugaapput.
Pisortani oqartussaasut ingerlatsineq pillugu inatsiseqartitsinermi naligiimmik pinnittarnermik tunngavimmit nalinginnaasumit qilersugaapput, tamatumalu manna nassataraa, tassalu pissutsit assigiit inatsisitigut assigiimmik suliarineqassasut. Taamaalillutik pisortani oqartussaasut inunnik innarluutilinnik suliamut attuumassuteqanngitsumik pitsaanngitsup tungaanut assigiinngisitsissanngillat.” (Atorfeqarfimmi nutsigaavoq)
Taamaalilluni oqaaseqaatini issuarneqartuni erseqqissumik takuneqarsinnaasutut innarluutilinnut tunngasuni innarluutillit pillugit isumaqatigiissut ingerlatsineq pillugu inatsiseqartitsinermi naligiimmik pinnittarnerup nalinginnaasup paasineqarnissaanut pingaaruteqarpoq.
2. Angalaniarnikkut ajornartorsiuteqartut ”inissianut allernut” innersuunneqarnissaminnut salliutinneqarnerat
Oqaatigineqartut imatut paasivakka Namminersorlutik Oqartussat inissiaataannik, tassalu ”inissianik allernik” taaneqartartunik innarluutilinnut tikikkuminartunik, kommunimiittunik aalajangersimasunik innersuussisarneq Kommuneqarfik Sermersuumut isumagisassanngortinneqarsimasoq.
Oqaatigineqartut aamma imatut paasivakka Ineqarnermut Naalakkersuisoqarfiup kommuni innersuussisinnaatitaalersikkamiuk manna piumasaqaatitut aalajangersarsimagaa, tassalu inissiat taakku inunnut pingaarnerusutigut aalaniarnermikkut innarluutilittut isigisariaqartunut (innarluutilinnut, utoqqarnut, pitsorluttunut, issiavinnik kaassuartakkanik atuisunut ilaqutariinnullu innarluutilinnik meeralinnut, tak. Naalakkersuisoqarfiup oqaaseqaataa 16. september 2014-imeersoq) innersuunneqartassasut.
Naalakkersuisoqarfiup inissianik pineqartunik inunnut aalajangersimasunut taaneqartunut immikkoortitsisimanera pillugu oqaaseqaatissaqanngilanga. Taamaattumik uanga paasinninnera unaavoq inissiat taaneqartut inunnut pissutsinik innarluutilinnut naleqquttunik pinngitsuuisinnaanngitsunut immikkoortitsineq suliamut attuumasuteqartumik iliuuseqarnerusoq. Inuit ataatsimoortut aalajangersimasut inunnut allanut sanilliullutik inissianik pineqartunik pisariaqartitsinerunerisa manna nassataraat, tassalu suliat pingaaruteqartutigut tamatigut assigiinngitsutut isigineqarnissaat inatsisinik unioqqutitsinani tunngavilersuutaasinnaasoq, taamaattumillu naligiimmik pinnittarnermik tunngavik ataatsimoortunik taaneqartunik siullernik salliutitsinikkut innarlerneqanngitsoq.
3. Tarnikkut napparsimasut ”inissianut allernut” innersuunneqarnissamut mattunneqarnerat
Suliamili matumani apeqqutaavoq Ineqarnermut Naalakkersuisoqarfik allakkamini 21. juli 2014-imeersuni nalunaarutigineqartutut kommuni inissianik pineqartunik tarnikkut napparsimasunut innersuussissanngitsoq piumasaqaammik aalajangersaasinnaanersoq – taakku aalaniarnikkut innarluuteqaraluarpataluunniit. Allatut oqaatigalugu apeqqutaalerpoq naligiimmik pinnittarnermik tunngavik inunnik aalaniarnikkut innarluutilinnik ”inissianut allernut” innersuunneqarnissaannik ataatsimut mattussinikkut innarlerneqarnersoq – taakkua tarnikkut napparsimasuunerat kisiat tunngavilersuutigalugu.
Naligiimmik pinnittarnerup innarlerneqarnissaa pinaveersarniarlugu piumasaqaataasussaavoq inunnut tarnikkut napparsimasunut inissianik innersuussisarneq pillugu suliat sulianit innersuussisarnermut tunngasunit allanit aalajangiisuusumik allaanerunerat tunngavilersuutigissallugu inatsisinik unioqqutitsisuunngitsoq. Taamaattoqanngitsoq isumaqarpunga. Tarnikkut napparsimaneq imminiinnaq attartortunit allanit allaanerulersitsinngilaq.
Ineqarnermut Naalakkersuisoqarfiup Kommuneqarfik Sermersooq tarnikkut napparsimasunik ”inissianut allernut” innersuusseqqinngisaannassasoq piumasaqaammik aalajangersaasinnaanersoq takujuminaatsippara. Uanga paasinninnera unaavoq tarnikkut nappaateqarnerinnaq inissianik pineqartunik tunniussinermi naligiimmik pinnittarnermik tunngavimmik atuinermi - pitsaanngitsup tungaanut – suliatigut tunngavilersuutitut ilaasinnaanngitsoq.
Naligiimmik pinnittarnermik tunngavimmik paasinninneq taanna innarluutillit pillugit isumaqatigiissummi artikel 5-imit ilalerneqarpoq, matumani Folketingimi aalajangiiffigisassatut siunnersuummik aalajangersagaq pillugu oqaaseqaatit ilanngullugit eqqarsaatigalugit, tak. immikkoortoq 1.
4. Ineqarnermut Naalakkersuisoqarfiup tarnikkut napparsimasunik ”inissianik allernik” tunineqarnissamut mattunneqarneranni tunngavilersuutaa
Ineqarnermut Naalakkersuisoqarfiup Kommuneqarfik Sermersuumut allakkamini 21. juli 2014-imeersuni uannullu oqaaseqaammini 16. september 2014-imeersumi tarnikkut napparsimasut Namminersorlutik Oqartussat inissiaataanni iluamik ingerlasinnaanngitsut, inissianik aserorterisarsimasut attartortunullu allanut annertuumik akornutaasimasut pillugit suliat arlallit innersuussutigisimavai. Tamanna imatut paasisariaqarpara Naalakkersuisoqarfiup suliat taakku aallaavigalugit paasinninnera unaasoq kommunip inissiat pineqartut tarnikkut napparsimasunut innersuutissanngikkai ataatsimut piumasaqaatitut aalajangersaanermi suliamut attuumassuteqartumik tunngavilersuutaasinnaasoq. Allatut oqaatigalugu Naalakkersuisoqarfik imatut paasivara suliat taaneqartut manna nassatarigaat, tassalu ”inissianik allernik” tarnikkut napparsimasunut innersuussineq sulianit allanit innersuussinernut tunngasunit naligiimmik pinnittarnermik tunngavimmik unioqqutitsisuunngitsumik allaassuteqartoq.
Ineqarnermut Naalakkersuisoqarfiup kommunip innersuussisinnaatitaaneranut piumasaqaatimini inissiat pineqartut inunnut attartortitsisarneq pillugu inatsiseqartitsinermi malittarisassanik atuuttunik malinnissinnaanngitsunut attartortinneqassanngitsut soorunalimi tunngavigisinnaavaa (kommunillu innersuussinermini tamanna suliamut attuumassuteqartutut ilaatissinnaallugu). Tamanna attartortut tarnikkut napparsimasut attartortullu allat eqqarsaatigalugit atuuppoq.
Innersuussisinnaatitaanermili naliliinerup mattunneqannginnissaa erseqqissassallugu pingaartuuvoq. Allatut oqaatigalugu inissiat tarnikkut napparsimasunut innersuunneqartassanngitsut ataatsimut tunaartarisassanik aalajangersaasoqassanngilaq. Taamatut ataatsimut mattussineq qulaani oqaatigineqartutut naligiimmik pinnittarnermik (taassumalu innarluutillit pillugit isumaqatigiissut tunngavigalugu paasineqarnissaanik) unioqqutitsinerussaaq.
Taamaalilluni ”inissianik allernik” innersuussineq pisunik ataasiakkaanik naliliinikkut pisariaqarpoq, attartortullu pineqartup inissiamik najugarinnissinnaaneranut periarfissat tassani naliliifigineqartariaqarlutik. Attartortup pissusilersornera il.il. naliiinermi tassani qitiutinneqassaaq – attartortup tarnikkut napparsimasuunera toqqaannartumik pinnagu.
5. Eqikkaaneq
Ataatsimut isiginnillunga isumaqarpunga Ineqarnermut Naalakkersuisoqarfiup Kommuneqarfik Sermeersuumut allakkamini 21. juli 2014-imeersuni Kommuneqarfik Sermersuumut – taamatut erseqqissumik paasisariaqartumik - ”inissianik allernik” tarnikkut nappaatilinnut innersuussisassanngitsoq ataatsimut nalunaaruteqarsimanera ataatsimut isigalugu isorisariaqartuusoq. Uanga paasinninnera unaavoq Ineqarnermut Naalakkersuisoqarfiup nalunaaruteqarnera suliamut attuumassuteqartunik tunngaveqarluni ingerlatsineq pillugu malittarisassanik Naalakkersuisoqarfiup malitassaanik erseqqissumik unioqqutitsinerusoq.
Oqaatigaara isornartorsiuinerup sakkortussusianik aalajangersaaninni Ineqarnermut Naalakkersuisoqarfik uannut oqaaseqaammini 16. september 2014-imeersumi ”Attartortut tarnikkut nappaatillit imminerminni ajornartorsiutaanngillat”-mik aamma ”inuit taamaattut Namminersorlutik Oqartussani attartortutut tikilluaqqusaarujussuarnerat qularineqassanngilaq”-mik oqarsimanera isiginiarsimagiga. Oqaatigineqartut taakku imaaliallaannaq imatut paasivakka Naalakkersuisoqarfik – 21. juli 2014-imi allakkaluarluni – innersuussisinnaatitaanerup pisut tunngavigalugit tunngaviillu suliamut attuumassuteqartut inatsisini llu unioqqutitsinngitsut aallaavigalugit aqunneqarnissaanik paasinnissimasoq.”