Suliami illua’tungiusup isumaanik tusarniaasarneq
1. Suliami illua’tungiusup isumaanik tusarniaaneq sunaana?
Suliami illua’tungiusup isumaanik tusarniaanermi innuttaasoq oqartussaasup suliami aalajangiinnginnerani suliaq pillugu oqaaseqaateqarnissaminut oqartussaasumit periarfissinneqartarpoq.
Suliami illua’tungiusup isumaanik tusarniaasarneq pillugu malittarisassat suliassat suliarineqartarnerat pillugu inatsimmi §§-imi 19-imiipput 20-miillutillu. Oqartussaasut suliami aalajangiinnginnerminni suliami illua’tungiusup isumaanik tusarniaasarnissaminnut suliassat suliarineqartarnerat pillugu inatsisip akuerineqarneratigut nalinginnaasumik pisussaaffilerneqarput.
Piumasaqaatit arlallit eqqortinneqaraangata oqartussaasoq suliami illua’tungiusup isumaanik tusarniaanissaminut pisussaaffeqalersarpoq. Taakku matuma kinguliini imm. 3-mi allaaserineqarput.
2. Suliami illua’tungiusup isumaanik tusarniaasarneq pillugu sukumiinerusumik oqaatigisassat
Oqartussaasup inatsit unioqqutinnagu eqqortumillu aalajangiisinnaassaguni paasissutissanik pisariaqartunik peqarnera suliami illua’tungiusup isumaanik tusarniaanerup qulakkeertarpaa.
Suliami illua’tungiusup isumaanik tusarniaaneq pisortat ingerlatsiviannut tatiginninnermik sakkortusaaqataavoq.
Suliami illua’tungiusup isumaanik tusarniaasussaatitaaneq innuttaasumut isumaqatigiissuteqarnikkut saneqqunneqarsinnaanngilaq.
Suliami illua’tungiusup isumaanik tusarniaasussaatitaaneq taamaallaat sulianut aalajangiiffigineqartunut/aalajangiiffigineqartussanut atuuppoq. Aalajangernerit/aalajangiinerit ingerlatsinermik suliaqarnivimmik taaneqartartutut pissuseqartut eqqarsaatigalugit suliami illua’tungiusup isumaanik tusarniaasoqartarnissaa piumasaqaataanngilaq.
2.1. Suliami illua’tungiusup isumaanik tusarniaanerup siunertaa
Innuttaasup paasissutissanik oqartussaasup aalajangiinissaminut tunngavigisaanik ilisimasaqarnera suliami illua’tungiusup isumaanik tusarniaanerup qulakkeertarpaa.
Tamatuma saniatigut oqartussaasup aalajangiinnginnerani innuttaasup oqaaseqaammik saqqummiussinissaminut periarfissaqarnera suliami illua’tungiusup isumaanik tusarniaanerup qulakkeertarpaa.
Ombudsmandip suliami oqaatigaa:
“Kommunip akissutaa imatut paasivara suliami illua’tungiusoq isumaanik tusarniaavigineqarsimanngitsoq, tassami kommuni isumaqarsimammat suliami illua’tungiusup isumaanik tusarniaaneq ingerlanneqarsinnaanngitsoq, A ima aalakoortigimmat, suliami illua’tungiusup isumaanik tusarniaaneq iluaqutaasinnaanani.
Tamatumunnga peqatigitillugu kommunip akissutaa imatut paasivara suliami illua’tungiusup isumaanik tusarniaanerup oqaasiinnartigut pinissaa kommunip tunngavigisimagaa.
Aammattaaq isumaqarnarpoq A-p pillugu oqaaseqaatiminik pissutsinut suliami soraarsitsinissamik aalajangiisariaqalernernut marluusunut uiggiullugit nalunaarutiginninnissaa kommunip aallaavigisimagaa.
Suliami illua’tungiusup isumaanik tusarniaanermi malittarisassat taamatut atorneqarnerat inatsisinik eqqortitsisuunngitsoq isumaqarpunga. Siullermik oqaatigaara suliami illua’tungiusup isumaanik tusarniaanerup allakkatigoortuunissaata aalajangersimasumik tunngaviunissaa inissereerneqarsinnaanngitsoq.
Suliamili illua’tungiusup isumaanik tusarniaasarneq pillugu malittarisassat suliap suliarineqarnerata allakkatigut ingerlanneqarnissaanik tunngaveqarput.
Taamaattorli tusarniaariaatsimik toqqaaniarnermini kommuni nammineq toqqaaginnarsinnaanngilaq. Taamaalilluni suliami illua’tungiusup isumaanik oqaasiinnartigut tusarniaanissamik toqqaanermi tusarniaariaatsip taassuma allakkatigut tusarniaanermit suliamik annertunerusumik paasissutissiisuunerunissaanik kommunip naliliinera tunngaviusariaqarpoq.
Suliami illua’tungiusup isumaanik tusarniaanermut akissutip qaqugu tunniunneqarsimanissaa eqqarsaatigalugu oqaatigaara suliami illua’tungiusoq oqartussaasup aalajangiiniarnermini tunngavigisai pillugit oqaaseqaateqarnissaminut naammaginartumik periarfissinneqassasoq.
A-mut pilertortumik iliuuseqarnissamik kommunip pisariaqartitsisimanerata suliami illua’tungiusup isumaanik tusarniaanerup ingerlanneqarnerani tunngaviusunik nalinginnaasunik saneqqutsinissamut kommuni pissutissaqalersinngilaa.
[…]
Aammattaaq kommunip aalajangiinerata taamaassorinninnernik taamaassangatitsinernilluunniit tunngaveqartussaannginnera eqqarsaatigigaanni kommunip A suliami illua’tungiusutut isumaanik tusarniaavigisimasussaasimagaluarpaa, suliap paasissutissartalersorneqarneranut ilaatillugu, aamma tak. suliami illua’tungiusup isumaanik tusarniaasarneq pillugu qulaani oqaaseqaatikka.” (Ombudsmandip oqaaseqaataa 2002-20.3)
2.2. Suliami illua’tungiusup isumaanik tusarniaasarnissap piumasaqaataanera
Suliami illua’tungiusup kisimi suliami illua’tungiusutut isumaanik tusarniaavigineqarnissaa oqartussaasup pisussaaffigaa. Tassa imaappoq inuk suliami annertuumik namminerlu inuttut soqutigisaqartuusoq tassani pineqartoq.
Inuttut nammineq pisinnaatitaaffik soorlu kattuffimmut sulisut ilaasortaaffigisaanut tusarniaanermit taarserneqarsinnaanngitsoq pineqarpoq, kattuffik sulisup ilaasortaaffigisaa taanna pineqartumut sinniisaanngippat. Suliami illua’tungiusumik oqartarneq suliamilu illua’tungiusup sinniisoqartarnera oqartussaasunut ilitsersuummi immikkoortuni 6-imi 7-imilu sukumiinerusumik allaaserineqarput.
Suliami illua’tungiusup isumaanik tusarniaasoqassaaq, oqartussaap paasissutissat pineqartut pigigai paasissutissallu taakku aalajangiinermi tunngavimmut ilaanerat suliami illua’tungiusup nalunngereeraluarpaguluunniit.
2.3. Suliassat suliarineqartarnerat pillugu inatsit annikinnerpaaffiatigut aalajangersaasutut inatsisaavoq
Oqartussaasoq suliami illua’tungiusup isumaanik tusarniaanermik suliassat suliarineqartarnerat pillugu inatsimmi oqaatigineqartumit annertunerusumik ingerlatsisinnaavoq. Malittarisassat allassimanngitsut malillugit pisuni aalajangersimasuni suliami illua’tungiusup isumaanik tusarniaanissamut annertunerusumik pisussaaffeqartussaavoq – suliami illua’tungiusup isumaanik tusarniaanissamut annertusisamik pisussaaffeqarnermik taaneqartartumik. Tamanna soorlu sulianut sulisunut tunngasunut aalajangersimasunut atuuttarpoq, soorlu pissutsit oqartussaasup sulisumut pineqartumut assuarliutigisai pissutigalugit suliani – sulianik naalasseriitsuliornernut tunngasunik taaneqartartuni - sulisunut tunngasuni aalajangiinerni.
Tassani oqartussaasup suliami illua’tungiusoq makku pillugit tusarniaavigissavaa:
- Oqartussaasup nammineq pissusivisunut uppernarsaasersuinermullu tunngasunik naliliinernik inatsiseqartitsinikkut inissiinera,
- aalajangiinermut tunngaviusut tamarmiusut.
Suliami illua’tungiusup isumaanik tusarniaanissamut annertusisamik pisussaaffik suliani pissutsinut naliliineq tunngavigalugu iliuuseqarfigineqartussani atuutinngilaq. Suliat pissutsinik naliliineq tunngavigalugu iliuuseqarfigineqartussat tassaapput suliat sulisup pissutsinik qisuariaammik toqqarneqartumik atuinermik nassataqartuni toqqartumik assuarineqarfigisinnaanngisai. Pissutsit naliliineq tunngavigalugu iliuuseqarfigineqartut ilaatigut tassaasinnaapput suliassaaleqineq, sipaarniuteqarneq, atorfeqartitaasup suliaminut naleqqutinngissusia/pikkorlussusia imaluunniit suleqatigiinnermi ajornartorsiutit.
Ombudsmandi suliami 2014-5.2-mi isumaqarpoq sulisut pingasut uparuarneqarneri naalasseriitsuliornermut tunngasunik tunngaveqartutut isiginagit naliliinermulli tunngasunik tunngaveqartutut isigineqartariaqartut, uparuaanerillu taakku suliassat suliarineqartarnerat pillugu inatsimmi aalajangiinermik oqartarnertut aalajangiinerunngitsut. Ombudsmandip paasinninnera unaavoq suliassat suliarineqartarnerat pillugu inatsimmi qularnaveeqqutitut aalajangersakkat uparuaanerni isiginiarneqartussaanngitsut/malinneqartussaanngitsut.
Suliani sulisunut tunngasuni suliami illua’tungiusup isumaanik tusarniaanissamut annertusisamik pisussaaffiup atuuffia allaaserisami “Suliani sulisunut tunngasuni suliami illua’tungiusup isumaanik tusarniaasarneq”-mi 2013-imi ukiumoortumik nalunaarummi immikkoortumi 3.3-mi ilanngunneqartumi eqqartorneqarpoq.
Ombudsmandip suliami tamatuma saniatigut oqaatigaa suliassat suliarineqartarnerat pillugu inatsimmi suliami illua’tungiusup isumaanik tusarniaasarneq pillugu aalajangersakkat kommunip ileqquusutut periaasiatigut saneqqunneqarsinnaanngitsoq. Ombudsmandip oqaatigaa:
“Suliassat suliarineqartarnerat pillugu inatsit annikinnerpaaffissat pillugit inatsisaavoq. Tassa illua'tungaatigut imaappoq tusarniaanerup ingerlanneqarnerata suliassat suliarineqartarnerat pillugu inatsimmi piumasaqaataasut minnerpaaffiatigut eqqortissimassagai. Illua'tungaatigut imaappoq tusarniaaneq pillugu immikkut aalajangersakkat suliassat suliarineqartarnerat pillugu inatsimmi piumasaqaataasunit annertunerusunik pisinnaatitaaffiliisut aamma malinneqartussaasut. Matumani assersuutitut immikkut inatsit imaluunniit allaffissornikkut aqutsinermi ileqquusutut periaaseq, pineqarsinnaavoq.
Malittarisassat Inatsisartut inatsisaatigut aalajangersarneqarsimasut kommunimi ileqquusutut periaatsikkut aamma saneqqunneqarsinnaanngillat.” (Ombudsmandip oqaaseqaataa 2008-5.6.1)
3. Suliami illua’tungiusup isumaanik qaqugukkut tusarniaasoqartassava?
Suliami illua’tungiusup isumaanik tusarniaasoqalinnginnerani piumasaqaatit sisamat eqqortinneqarsimasussaapput. Taamaalilluni oqartussaasoq paasissutissat tamarluinnaasa suliami illua’tungiusup isumaanik tusarniaassutiginissaannut pisussaaffeqanngilaq.
Pingaarnertut malittarisassaq tassaavoq pisortani oqartussaasut innuttaasoq pisuni ukunani isumaanik tusarniaavigissallugu pisussaaffigigaat:
- Paasissutissaq aalajangersimasoq suliarluunniit pillugu avataaneersut naliliineri innuttaasup ilisimagai naatsorsuutigineqarsinnaanngippat,
- oqartussaasoq suliami pissusiviusut suliarluunniit pillugu avataaneersut naliliineri pillugit paasissutissanik aalajangersimasunik peqarpat,
- paasissutissat innuttaasumut iluaqusiisuunngippata (ajoqusiisuuppata),
- paasissutissat suliap aalajangiivigineqarneranut annertuumik pingaaruteqarpata.
Pissutsit ataasiakkaat oqartussaasoq innuttaasup isumaanik tusarniaaviginnissanersoq apeqqummi aalajangiisuusumik pingaaruteqartut tulliuttuni allaaserineqarput.
3.1. Paasissutissat innuttaasup ilisimanngippagit
Suliami illua’tungiusup isumaanik tusarniaasussaatitaaneq atuuttarpoq paasissutissap aalajangersimasup suliami paasissutissani ilaanera innuttaasup ilisimanngippagu, imaluunniit paasissutissaq innuttaasup ilisimappagu paasissutissarli ataqatigiinneqarnermi pineqartumi atorneqarniartoq ilisimanngippagu.
Paasissutissat suliami ilaatinneqarniartut innuttaasup ilisimassagai ataatsimut naatsorsuutigineqarsinnaanngilaq, paasissutissat taakku innuttaasup suliami imminut tunngasumi atugassatut nammineq tunniussarinngippagit.
Ombudsmandip suliami oqaatigaa:
“Tamatumunnga atatillugu oqaatigaara pisortaqarfiup suliami allagaatai innersuussissutip 27. oktober 1999-imeersup imarisaanik A-p ilisimasaqarnera pillugu paasissutissanik erseqqissunik ilaqanngimmata.
Paasissutissap aalajangersimasup suliami aalajangiiniarnermi tunngaviusunut ilaaneranik suliami illua’tungiusup ilisimasaqannginnera ingerlatsiviup nalinginnaasumik naatsorsuutigisariaqarpaa, suliami illua’tungiusup taassuma nammineq paasissutissaq taanna suliap pineqartup suliarineqarnerani atugassatut tunniussimanngippagu, imaluunniit pissutsinit atuuttunit erseqqilluinnartumik takuneqarsinnaanngippat paasissutissat taamaattut aalajangiiniarnermi tunngavissanut ilaatinneqartut.
Suliami matumani qinnuteqaat X-ip napparsimmavianit tunniunneqarsimavoq, tassami atorfillit (tjenestemandit) pillugit isumaqatigiissummi 1993-imeersumi siusinnerusukkut issuaavigineqartumi oqaatigineqarmat qinnuteqaatit sulisut atorfeqarfigisaannut ataasiakkaanut tunniunneqartartussaammata.
Taamaattumik paasinninnera malillugu akiliunneqarluni angalanissamik sulinngiffeqarnissamillu qinnuteqaatip nakorsap oqaaseqaataanik ilaqartinneqarnissaa, tak. isumaqatigiissummi § 2, A-p ilisimassagaa pisortaqarfiup naatsorsuutigissallugu taamaallaat pissutissaqarsimavoq.
Taamatuttaarlu A-p innersuussissummik napparsimmaviullu akiliunneqarluni angalanissamik sulinngiffeqarnissamillu qinnuteqaassineranik ilisimaqasaqarneranik pisortaqarfiup naatsorsuutiginnissalluni tunngavissaqarnera pissutigalugu suliami illua’tungiusup isumaanik tusarniaanngitsoornissaq naammannavianngilaq.
Taamaalilluni pisortaqarfik qanoq pisoqaraluarpalluunniit suliami illua’tungiusup isumaanik tusarniaasussaavoq, A-p paasissutissat pigineqartut imminut akornutissanngorlugit atorneqarniartut ilisimagaa naatsorsuutigissallugu pisortaqarfik tunngavissaqarsimanngippat.
Tamatuma kingornatigut pisortaqarfik suliami aalajangiinnginnermini aalajangiiniarnermi tunngaviusut pillugit A suliami illua’tungiusutut isumaanik tusarniaavigisimanngimmagu isorisariaqartutut isigaara. Tamatumunnga atatillugu oqaatigaara suliami illua’tungiusup isumaanik tusarniaasarnermi malittarisassat suliap paasissutissartalersorneqarnerani pingaartumik siunertaqarnermik saniatigut innuttaasup inatsisitigut innarlerneqannginnissaanut qularnaveeqqutaasut.” (Ombudsmandip oqaaseqaataa 2002-20.1)
3.2. Paasissutissat suliap pissusiviusutigut tunngavigisaanut imaluunniit avataaneersut suliamik naliliinerinut tunngasuuppata
Suliap pissusiviusutigut tunngavia avataaniillu naliliisoqarsimappat avataaneersut naliliineri suliami illua’tungiusumut tusarniaatigineqartussaapput.
Uppernarsaatit suliami illua’tungiusup isumaanik tusarniaasussaatitaanermi pineqartunut ilaatinneqarput. Tamatuma pissuseqataa paasissutissanut suliamik immikkut ilisimasalinnit oqartussaasumut suliap suliarineqarnerani atugassatut tunniunneqartunut atuuppoq.
Suliamili inatsiseqartitsinikkut pissutsit suliami illua’tungiusup isumaanik tusarniaatiginissaannut pisussaaffeqanngilaq. Oqartussaasup nammineq sulisuisa suliap aalajangiivigineqarnera eqqarsaatigalugu naliliinerisa oqaaseqaataasaluunniit suliami illua’tungiusup isumaanik tusarniaatiginissaannut aallaavittut aamma pisussaaffeqartussaanngilaq.
Taakkua saniatigut oqartussaasup nammineq periaasiata suliap aalajangiivigineqarnerani atugassatut ilanngunneqartup suliami illua’tungiusup isumaanik tusarniaatiginissaanut pisussaaffeqanngilaq.
Ombudsmandip suliami oqaatigaa:
“Ataatsimut isiginnillunga isumaqarpunga suliami illua’tungiusup isumaanik tusarniaanermi paasissutissat pisariaqarneratut erseqqitsiginngitsunik oqaasertalersugaasut. Taamaattumik uanga paasinninnera unaavoq periaaseq K Kommunip suliami illua’tungiusup isumaanik tusarniaanermi atugaa pissutaalluni naammagittaalliortoq suliami pissusiviusut eqqarsaatigalugit paatsuuisinnaanerit, eqqoqqissaanngitsut amigaataasullu pillugit oqaaseqaateqarnermigut soqutigisaminik isumaginninnissaminut naleqquttumik periarfissaqarsimanngitsoq. Oqaatigaara isumaqartunga suliani taamaattuni uppernarsaateqarnissamut piumasaqaatit pillugit kommunip uannut oqaaseqaammini oqaatigisai naliliinermut tassunga sunniuteqanngitsut.
Taamaattumik isumaqarpunga suliami illua’tungiusup isumaanik tusarniaaneq suliassat suliarineqartarnerat pillugu inatsimmi § 19-imut naapertuutinngitsoq.” (Ombudsmandip oqaaseqaataa 2018-2)
Ombudsmandip suliami oqaatigaa:
“Taamaattumik pisumi matumani atorfeqartitaasumut nanertuutaasumik aalajangiisoqannginnerani atorfeqartitaasup suliami illua'tungiusutut isumaanik tusarniaanissamut pisussaaffeqartoqarsimavoq, taamatuttaarlu atorfeqartitaasumut malugeqquneqartussaalluni nassuiaanissamut pisussaaffeqartoqanngitsoq.
Uanga paasinninnera unaavoq atorfeqartitaasoq suliami illua'tungiusup isumaanik tusarniaanermut akinissamut periarfissinnagu sulinermut atatillugu oqaloqatiginninnissamut suliap atorfinitsitsisarneq pillugu inatsiseqartitsineq tunngavigalugu pineqaatissiisoqarsinnaanerata paasissutissartalersorneqarnissaanik siunertaqartumut aggeqqusineq malittarisassanut taakkununnga assortuuttuusoq.
Tamanna tunngavigalugu isumaqarpunga A-p aamma (...)-p tunngavimmik oqartussaasut sulinermut atatillugu oqaloqatiginninnissamut aggeqqusinerminnut tunngavigisaannik itisiliisoqarnissaanik qinnutigisaat Aningaasaqarnermik Sulisoqarnermillu Aqutsisoqarfiup akuersaarsimasariaqaraluarai.” (Ombudsmandip oqaaseqaataa 2010-6.8)
3.3. Paasissutissat innuttaasumut iluaqusiisuunngippata (ajoqusiisuuppata)
Suliami illua’tungiusup isumaanik tusarniaasussaatitaaneq atuuttarpoq paasissutissat innuttaasumut iluaqusiisuunngikkaangata, tassa imaappoq innuttaasumut ajoqusiisuugaangata.
Paasissutissaq innuttaasumut ajoqusiisuunersoq naliliinissaq ajornarpat oqartussaasoq suliami illua’tungiusup isumaanik tusarniaasariaqarpoq.
Ombudsmandip suliami oqaatigaa:
“Tulliullugu matuma oqaatiginissaanut pissutissaqarlunga isumaqarpunga, tassalu suliami illua'tungiusup isumaanik tusarniaasussaatitaaneq ingerlatsineq pillugu inatsiseqartitsinermi inatsisikkut aalajangersagaasumik qularnaveeqqutitut maleruaqqusaasoq, taannalu atuuttartoq pissutsit suliami illua'tungiusup isumaanik tusarniaatigineqartussat ingerlatsinermi akuersaartumik aalajangiinermi nanertuutaasunik atugassaqartitsinissamut tunngaviunersut imaluunniit taakku aalajangiinermut pisussamut namminermut tunngavigisanut ilaanersut apeqqutaatinnagu.
Suliami illua'tungiusup isumaanik tusarniaasussaatitaaneq atuunnersoq apeqqummi paasissutissat taakku suliami illua'tungiusumut ajoqusiisuunerat aalajangiisuusumik sunniuteqarpoq.
Taamaalilluni suliami pineqartumi suliami illua'tungiusup isumaanik tusarniaasussaatitaaneq atorfinitsitsisoqassappat atugassiissutitut piumasaqaatinut tunnganngilaq, paasissutissanulli atorfinitsitsinermi oqartussaasup aalajangiinermi pingaartillugit isiginiarniagaanut tunngasuulluni.” (Ombudsmandip oqaaseqaataa 2010-6.2. Malitseqartitsivigineqarnera 2011-6.3-miippoq)
3.4. Paasissutissat pingaaruteqartuussapput suliallu aalajangiivigineqarneranut pingaaruteqassallutik
Paasissutissat suliap aalajangiivigineqarneranut annertuumik pingaarutillit kisiisa oqartussasup suliami illua’tungiusup isumaanik tusarniaatigissavai. Taamaattoqarnersoq naliliinermi malittarisassat aalajangiinermi tunngavigineqartussat aallaavigineqassapput.
Paasissutissat innuttaasumit pingaartillugit isiginiarneqartussatut naatsorsuutigisani oqartussaasup innuttaasumut aamma tusarniaatigissavai, paasissutissat taakku inatsimmik unioqqutitsinani suliami ilanngunneqarsinnaasussaanngikkaluarpataluunniit.
Ombudsmandip suliami oqaatigaa:
“Suliami illua’tungiusup isumaanik tusarniaanissamut pisussaaffik aamma atuuppoq innuttaasoq suliami paasissutissanik ilisimasaqarpat, paasissutissallu taakku pineqartumut nanertuutaasumik atorniarneqarnerat innuttaasup naatsorsuutigissagaa ilimagineqarsinnaanngippat.
Suliami illua’tungiusup isumaanik tusarniaasarneq pillugu malittarisassat innuttaasut inatsiseqartitsinikkut innarlitsaalineqarnissaannut qularnaveeqqutaapput, malittarisassanillu taakkuninnga sumiginnaanerup aallaavittut nassatarissavaa aalajangiinerup pineqartup atuussinnaassuseqannginnera.
Suliami matumani suliami illua’tungiusup isumaanik tusarniaanissamut pisussaaffiup piusimanera qularutissaanngilaq, tassami paasissutissat K Kommunimit pissarsiarineqartut A-p ilinniartitsisunngornianik najugaq qimannagu ilinniartitsinermi ilinniartussatut tiguneqannginnissaanik Ilinniarfissuup aalajangiineranut annertuumik pingaaruteqarsimammata.
Taamaattumik aalajangiisoqannginnerani oqaaseqaat kommunimit pissarsiarineqartoq pillugu A-p tusarniaaviginissaanut Ilinniarfissuaq pissutissaqarsimanngimmat tamanna immini annertuumik kukkunerusutut isigaara.” (Ombudsmandip oqaaseqaataa 2001-16.1)
3.5. Suliami illua’tungiusup isumaanik tusarniaasussaatitaanerup atuutinngiffii
Suliassat suliarineqartarnerat pillugu inatsimmi § 19, imm. 2 oqartussaasup suliami illua’tungiusup isumaanik tusarniaanissamut pisussaaffii pillugit malittarisassanik imaqarpoq. § 19, imm. 2, nr. 1 tulliuttuni allaaserineqarpoq, atuutinngiffiilli pillugit aalajangersakkat sinneri immikkoortup paasiuminartuutinneqarnissaa eqqarsaatigalugu allaaserineqassanatik.
- 19, imm. 2, nr. 1-ikkut aalajangersarneqarpoq suliami illua’tungiusup isumaanik tusarniaanngitsoortoqarsinnaasoq, paasissutissat suliallu qanoq issusiat isiginiarlugu suliami paasissutissat pigineqartut tunngavigalugit aalajangiineq eqqarsarnartoqanngitsutut isigineqarsinnaappat.
Assersuutitut taaneqarsinnaapput paasissutissat innuttaasup inunngorneranut tunngasut, inuit aqqinik nalunaarsuiffiup katissimaneq, inuiaassuseq il.il. pillugit paasissutissaatai paasissutissallu allat uppernassuseqarluartut.
4. Suliami illua’tungiusup isumaanik tusaarniaanerup ingerlanneqarnera
4.1. Suliami illua’tungiusup isumaanik tusarniaanerup aalajangersimasumik iluseqarnissaa piumasaqaataanngilaq
Suliassat suliarineqartarnerat pillugu inatsit suliami illua’tungiusup isumaanik tusarniaanerup ingerlanneqarnerata aalajangersimasumik iluseqarnissaata piumasaqaataaneranik imaqanngilaq. Suliami illua’tungiusup isumaanik tusarniaaneq oqaasiinnartigut allakkatigullu ingerlanneqarsinnaavoq.
Allakkatigut tusarniaanermi suliami allagaatit oqartussaasup innuttaasumut nassiussinnaavai. Oqartussaasup aalajangiigallarneq (imatut imatullu iliussamaarnermik allakkanik taaneqartartoq) aamma suliarisinnaavaa, paasissutissallu suliamut attuumassuteqartut taakkulu pillugit naliliineq tassani oqaatigalugit. Innuttaasup suut isummerfigissagai innuttaasup erseqqissumik takusinnaassagaa oqartussaasup qulakkeerinninnera tamatumunnga atatillugu pingaaruteqarpoq. Tamatuma saniatigut tusarniaanerup aalajangiinermut missingiutitallip innuttaasullu oqaaseqaamminik saqqummiussinissaminut periarfissaqarnerata pineqarnerata erseqqilluinnartumik takuneqarsinnaanissaat oqartussaasup qulakkiissavaa. Tamatuma saniatigut tusarniaaneq pissutsinik oqartussaasup aalajangiinermi pingaartillugit isiginiarniagaanik innuttaasumut malugeqqusininngortillugu oqartussaasup ilusilissavaa.
Suliami illua’tungiusup isumaanik tusarniaaneq oqaatigineqartutut oqaasiinnartigut aamma ingerlanneqarsinnaavoq. Oqartussaasup oqaasiinnartigut tusarniaanermini paasitinneqarsinnaatitaaneq pillugu inatsimmi allattuisussaatitaaneq pillugu malittarisassaq malinniarlugu innuttaasup akissutaata allanneqarnissaa eqqaamassavaa.
Ombudsmandip suliami oqaatigaa:
“Suliaq imatut paasivara suliami illua’tungiusup isumaanik tusarniaalluni allakkat 14. marts 2016-imeersut imminni K Kommunip suliamik paasinninnerata eqikkarneqarneranik imaqartut, eqikkaanerlu taanna oqaaseqaatinik ilanngussami issuarneqartunik tunngaveqartoq. Uangali paasinninnera unaavoq ilanngussap taassuma ilarpassui ersernerluttorujussuarmik ilusiligaasut. Taamaalillunga K Kommuni isumaqatigaara oqarmat ilanngussap ilai eqqarsaatigalugit pissutsit taakkunani allaaserineqartut A-mut ilumut tunngasuunersut erseqqarluttoq. Tamatuma saniatigut isumaqarpunga pisut ilanngussami eqqartorneqartut ilaat tigussaasuunatillu erseqqarluttuusut, soorlu oqaatigineqartut sumi qangalu pisimanerarneqarnerat kikkulluunniit akuusimanerat eqqarsaatigalugit. Kiisalu ilanngussaq oqaaseqatigiinnik paasissaanngivissortunik annertuutigut imaqarpoq. Tamanna kalaallisut qallunaatullu oqaasertaani atuuppoq.
Uanga paasinninnera unaavoq ilanngussap immikkoortunik pisut A-p sulisut oqaluttuartut oqaluttuarnerattut naleqqutinngitsumik iliuuseqarsimaneranik oqaatsit erseq-qissut atorlugit allaaserineqarnerinik – imaluunniit suliami illua’tungiusup isumaanik tusarniaanermi paasissutissat tamarmiusut aallaavigalugit suliami suut qitiusutut ilaanerannik paasissutissiisinnaasunik - imaqarnerata manna allanngortinngikkaa, tassalu oqaasertaliussat pisortani oqartussaasut allakkaangata erseqqissuunissaannik piumasaqaammik eqqortitsisuunngitsut pineqartut. Taamaattumik aamma isumaqarpunga suliami pissusiviusut ilanngussami allaaserineqarnerat ima erseqqarlutsigisoq A taakkua isummerfiginissaannut naammaginartumik allaat periarfissaqarani.
[...]
Ataatsimut isiginnillunga isumaqarpunga suliami illua’tungiusup isumaanik tusarniaanermi paasissutissat pisariaqarneratut erseqqitsiginngitsunik oqaasertalersugaasut. Taamaattumik uanga paasinninnera unaavoq periaaseq K Kommunip suliami illua’tu-ngiusup isumaanik tusarniaanermi atugaa pissutaalluni naammagittaalliortoq suliami pissusiviusut eqqarsaatigalugit paatsuuisinnaanerit, eqqoqqissaanngitsut amigaataasullu pillugit oqaaseqaateqarnermigut soqutigisaminik isumaginninnissaminut naleqquttumik periarfissaqarsimanngitsoq. Oqaatigaara isumaqartunga suliani taamaattuni uppernarsaateqarnissamut piumasaqaatit pillugit kommunip uannut oqaaseqaammini oqaatigisai naliliinermut tassunga sunniuteqanngitsut.
Taamaattumik isumaqarpunga suliami illua’tungiusup isumaanik tusarniaaneq suliassat suliarineqartarnerat pillugu inatsimmi § 19-imut naapertuutinngitsoq.” (Ombudsmandip oqaaseqaataa 2018-2)
Ombudsmandip suliami oqaatigaa:
“Taamaalilluni uanga paasinninnera unaavoq taxarsimanerit ataasiakkaat eqqarsaatigalugit pissutsit arlallit [A-p] atorfianut suliassaanullu tunngasut kiisalu pissusiviusut uppernarsaatillu [K Kommunip] suliami illua’tungiusup isumaanik tusarniaalluni allakkamini sukumiinerusumik nassuiarsimanngikkai. Suliami illua’tungiusup isumaanik tusarniaalluni allakkat sapaatit akunnerini ullut taxarfiusimasut pillugit paasissutissanik kukkusunik imaqarput. Isumaqarpunga kommuni suliami illua’tungiusup isumaanik annertusisamik tusarniaasarnermik inatsiseqartitsinermi tunngavik inatsisikkut aalajangersagaanngitsoq naapertorlugu suliami illua’tungiusup isumaanik annertusisamik tusarniaasimanngitsoq. Tamanna isorisariaqartutut isigaara.
[...]
Taamaalilluni uanga paasinninnera aamma unaavoq [K Kommuni] [A-p] peersinneqarnissaanik aalajangiinnginnermini oqartussaasut paasissutissanik pisariaqartunik tunngavissaqarnissaannik piumasaqaat suliap sukumiisuunngitsumik paasissutissartalersorneratigut eqqortissimanngikkaa. Kommuni paasissutissat peersitsisoqarnissaanik aalajangiinerminut atatillugu pingaartillugit isiginiakkani pillugit suliami illua’tungiusup isumaanik pisariaqarneratut annertutigisumik aammattaaq tusarniaasimanngilaq. Tamanna isorisarialerujussuartut isigaara.” (Ombudsmandip oqaaseqaataa 2016-5.2)
Ombudsmandip suliami oqaatigaa:
“Tamatuma saniatigut oqaatigaara [K Kommunip] oqaasertalersuineq imaattoq suliami illua’tungiusup isumaanik tusarniaatitut allakkani atorsimagaa: “Taamaattumik meeqqanut ilinnullu toqqissisimanartuussappat aalajangertariaqarsimavugut illit maani meeqqerivimmi [O-mi] socialhjælperitut suliunnaaruit pitsaanerussasoq. Ilinnut naleqquttumik suliffittaarnissannik kissaappatsigit.” Uanga paasinninnera unaavoq taamatut oqaasertaliineq kommuni soraarsitsisoqarnissaanik aalajangereersimasoq isumaqalersitsisinnaasoq. Taamaattumik taamatut oqaasertaliineq atornaveersaarneqartariaqarpoq.” (Ombudsmandip oqaaseqaataa 2016-5.1)
Ombudsmandip oqaatigaa oqartussaasup suliami illua’tungiusup isumaanik tusarniaanermut atatillugu paasissutissat aalajangiinissamini pingaartillugit isiginiassamaakkani tunniuppagit tamanna suliami illua’tungiusup isumaanik tusarniaanerup siunertaanut naapertuunnerpaassasoq. Ombudsmandip oqaatigaa:
“Aamma oqaatigaara suliami illua'tungiusup isumaanik tusarniaaneq suliami illua'tungiusup suliami tunngaviusunik oqaaseqaateqarfiginninnissaanut, naqqiissuteqarnissaanut ilassuteqarnissaanullu periarfissinneqarnissaanik siunertaqarmat, taamaattumillu piumasaqaatigineqartariaqarluni paasissutissat oqartussaasup aalajangiissamaarnerminut tunngaviutitai suliami illua'tungiusup isumaanik tusarniaanermut atatillugu suliami illua'tungiusumut tunniunneqassasut.
Suliami illua'tungiusup isumaanik tusarniaalluni allakkani suliami pissusiviusut allaaserineqarnerannit erserpoq allagaatit allaaserinninnermi innersuussutigineqartut ilanngullugit nassiunneqanngitsut. Isumaqarpunga allagaatit pineqartumut attuumassuteqartut assilineri suliami illua'tungiusup isumaanik tusarniaanermi allakkanut ilanngunneqarsimasuuppata tamanna A-mik qajassuussinerpaallunilu suliami illua'tungiusup isumaanik tusarniaasarnerup siunertaanut naapertuunnerpaasimassagaluartoq, taamaalilluni A suliaq pillugu paasissutissat imminnut ataqatigiinneqartut tunngavigalugit suliamik naliliinissaminut periarfissaqarsimassagaluarluni.” (Ombudsmandip oqaaseqaataa 2010-6.8)
Ombudsmandip suliami oqaatigaa:
“Suliami illua'tungiusup isumaanik tusarniaasussaatitaaneq paasissutissanut oqaasiinnartigut pissarsiarineqarsimasunut uppernarsaasersuinikkullu naliliinernut tunngasuuppata taakkulu suliami illua'tungiusup isumaanik sukumiisumik tusarniaanermut tunngaviusinnaassappata allakkiami allattorneqarsimasariaqarput. Paasissutissat taamaattut pisortat ingerlatsinerat pillugu paasitinneqarsinnaatitaaneq pillugu inatsimmi § 6, imm. 1-imi imaattunik oqaaseqartumi pineqartunut ilaatinneqarput:
[...]” (Ombudsmandip oqaaseqaataa 2010-6.2)
Ombudsmandip suliami oqaatigaa:
“Taamaalilluni Sulisoqarnermut Pisortaqarfiup oqaatigaa "oqaaseqaatit akuerineqarsinnaanngilluinnar[t]oq".
Sulisoqarnermut Pisortaqarfiup taamatut oqarnera A-p suliami illua'tungiusup isumaanik tusarniaanermut akissutaata ilaa taanna soraarsitsinermut tunngaviusunut aamma ilaatinneqarnersoq nalornissutigineqalersissinnaavaa.
Inatsiseqartitsinikkut innarlitsaaliinermi isiginiagassat suliassat suliarineqartarnerat pillugu inatsimmi tunngavilersuisarneq pillugu malittarisassanut tunngaviusut manna nassataraat, tassalu paasissutissat suut nanertuutaasumik aalajangiinermut tunnga-viutinneqarnerat nalornissutigineqassanngitsoq. A-p oqaaseqaataanik Sulisoqarner-mut Pisortaqarfiup "akuerineqarsinnaanngilluinnarpoq"-mik suliami illua'tungiusup isumaanik ilassutaasumik tusarniaanermi 15. oktober 2007-imeersumi aamma aalajangiinermi 31. oktober 2007-imeersumi tamatuma soraarsitsinermut tunngaviusunut ilaanera tamatumunnga peqatigitillugu nalunaarutiginagu oqaatiginninnera pitsaanngitsutut isigaara.
Tulliullugu oqaatigaara suliami illua'tungiusup isumaanik tusarniaasarneq pillugu malittarisassat suliami illua'tungiusup illua'tungerisami paasissutissanik saqqummiussaanik paasisaqarsinnaatitaanerata taakkulu pillugit oqaaseqarsinnaatitaanerata qulakkeerneqarnissaannik siunertaqarmata.
Tunngaviusumik apeqqut una uanga paasinninnera malillugu saqqummersippaa, tassalu suliami illua'tungiusup isumaanik tusarniaanermut akissutip imarisaa oqartussaasup innuttaasumut qanoq annertutigisumik avoqqaarinnissutigisinnaaneraa.
Uanga paasinneqqaarnera unaavoq innuttaasoq suliami illua'tungiusutut isummaminik
tusarniaavigineqartoq suliami illua'tungiusup isumaanik tusarniaanermut akissummini
suliaq imminut tunngasoq pillugu saqqummiussinissaminut annertuumik kiffaanngissuseqartariaqartoq, pingaartumillu suliani ingerlatsivimmi atorfeqartitaanermit qinnuteqaataanngitsumik soraarsitsinermut tunngasuni matumani eqqaamanissaa pingaartuuvoq, tassalu innuttaasoq suliami illua'tungiusup isumaanik tusarniaanermut akissuteqarnermini sulisutut inissisimanngitsoq, suliamili inuttut nammineq illua'tungiusutut inissisimasoq.
Suliami pineqartumi tamatuma manna nassataraa, tassalu A-p pisut Sulisoqarnermut Pisortaqarfiup (aamma D-p) avoqqaarisariaqartutut isigisai pillugit isummaminik suliami illua'tungiusup isumaanik tusarniaanermut akissummini aalajangiusimannissimanera naammagiinnartariaqarsimagaa.
Taamaattumik Sulisoqarnermut pisortaqarfiup A-mik taassuma oqaaseqaatit suliami illua'tungiusup isumaanik tusarniaanermut akissummini saqqummiussai pillugit avoqqaarinnissimanera pissutissaqanngitsutut isorisarialerujussuartullu isigaara.” (Ombudsmandip oqaaseqaataa 2008-5.1.3)
4.2. Piffissaq suliami illua’tungiusup isumaanik tusarniaaviusussaq
Oqartussaasup suliami illua’tungiusup isumaanik tusarniaaneq qaqugukkut ingerlatissagaa malittarisassanik suliassat suliarineqartarnerat pillugu inatsimmi aalajangersaasoqarsimanngilaq. Suliamili illua’tungiusup isumaanik tusarniaaneq suliap suliarineqarnerani qanoq ilisukkulluunniit ingerlanneqarsinnaanngilaq.
Suliami illua’tungiusup isumaanik tusarniaaneq oqartussaasup aalajangiinnginnerani ingerlanneqartussaavoq. Taamaanngippat innuttaasoq oqaaseqaateqarnermigut oqartussaasup aalajangiineranik sunniinissaminut periarfissaqalernavianngilaq.
Oqartussaasup suliami illua’tungiusup isumaanik tusarniaaneq suliami allagaatinik innuttaasumut ingerlaavartumik nassiussuinermigut taarsersinnaanngilaa. Oqartussaasoq paasissutissat katersorneqareertinnagit ataatsimoortillugillu tusarniaatigalugit nassiunneqarsinnaalersinnagit suliami illua’tungiusup isumaanik aamma tusarniaanaveersaartariaqarpoq.
Innuttaasup tusarniaanermut akissutaa oqartussaasup utaqqimaartussaavaa, taavalu paasissutissat oqaaseqaatillu innuttaasup saqqummiussai isummerfigisussaallugit.
Suliami illua’tungiusup isumaanik tusarniaaneq suliami illua’tungiusup isumaanik kingusinnerusukkut tusarniaanerup naammagittaalliornissamulluunniit periarfissamik kingusinnerusukkut ilitsersuinerup taarsersinnaanngilaat.
Ombudsmandip suliami oqaatigaa:
“Mittarfeqarfiit aalajangiinerat suliamillu suliarinninnerat eqqarsaatigalugit, suliamilu illua'tungiusup isumaanik aalajangiissamaarneq sioqqullugu tusarniaasoqartartussaanera pissutigalugu Ombudsmandi isumaqarpoq allakkat Mittarfeqarfiit soraarsitsissu-taasa suliami illua'tungiusup isumaanik tusarniaaneq pillugu immikkoortumik soraarsitsineq pillugu oqaaseqaataasinnaasut soraarsitsinermik nalunaarutip tiguneqarnerata kingornatigut piffissap erseqqinnerusumik killissaligaasup iluani saqqummiunneqarsinnaanerannik oqaatiginnittumik imaqarnerat ajuusaarnarluinnartuusoq. Ombudsmandip tamanna pillugu oqaatigaa suliami illua'tungiusup isumaanik tusarniaaneq soraarsitsissamaarneq sioqqullugu pisimasariaqaraluartoq.
Mittarfeqarfiit B soraarsitsineq sioqqutitsiarlugu suliamut atatillugu oqaloqatigisimavaat. Mittarfeqarfiit oqaloqatigiinneq pillugu allakkiorsimanngillat. Ombudsmandip oqaatigaa suliami illua'tungiusup isumaanik tusarniaaneq allakkatigut ingerlanneqarsimasariaqaraluartoq, B-lu soraarsitsinermut tunngaviusoq pillugu oqaaseqaateqarnis-saminut Mittarfeqarfinnit piffissalerneqarsimasariaqaraluartoq. Ombudsmandi isumaqarpoq Mittarfeqarfiit tulleriinneri malillugit allattuisussaatitaanerminnik suliamilu illua'tungiusup isumaanik tusarniaasussaatitaanerminnik eqqortitsisimannginnerat isorisariaqartuusoq.
[...]
Ombudsmandi aammattaaq isumaqarpoq B-p suliami illua'tungiusutut isumaanik Naalakkersuisoqarfiup tusarniaasimannginnera aalajangiininili sioqqullugu suliamik pisariaqarneratut annertutigisumik paasissutissartalersuiniarsimannginnera isorisariaqartorujussuusut.
Taamaattumik Ombudsmandip inassuteqaatigaa suliap suliarineqarnera Naalakkersuisoqarfiup aallarteqqissagaa.” (Ombudsmandip oqaaseqaataa 2010-6.9)
Ombudsmandip suliami oqaatigaa:
“Suliani suliami illua'tungiusup isumaanik tusarniaaviusussani oqartussaasoq suliami illua'tungiusup isumaanik naammassineqareertinnagu suliami aalajangiivissinnaanngilaq, tassami suliami illua'tungiusup isumaanik tusarniaasarneq qularnaveeqqutitut maleruaqqusaammat aalajangiinerup eqqortuunerata qulakkeerneqarnissaanik siunertaqarpiartoq.” (Ombudsmandip oqaaseqaataa 2008-5.1.1)
Ombudsmandip suliami oqaatigaa:
“Taamaattumik uanga paasinneqqaarnera unaavoq suliat soraarsitsinermut tunngasut amerlanersaanni suliami illua’tungiusup isumaanik allakkatigut tusarniaaneq pisariaqartussaasoq, tassami suliami illua'tungiusoq kommunip aalajangiinermini tunngavigisaanik isummerfiginninnissaminut kiisalu tamatuma avataaneersumut oqaloqatiginnissutiginissaminut piffissaqarnissaminik pisariaqartitsisinnaammat.
Uanga paasinninnera aamma unaavoq suliassat suliarineqartarnerat pillugu inatsimmi § 21 kommunip suliami illua’tungiusumut ilisimatitsissutigisariaqaraa, tassanimi aalajangersarneqarmat suliap aalajangiivigineqarnissaa kinguartinneqassasoq suliami illua’tungiusup suliamik suliarinninnerup nalaani qanoq ilisukkulluunniit piumasaqaatigisinnaagaa, suliami illua’tungiusup suliaq pillugu oqaaseqaateqareernissaata tungaanut, § 21, imm. 2-mi pineqartunut ilaatinneqanngitsutut taaneqartut ilaat ataaserluunniit atorneqanngippat.
Taanna pillugu oqaatigaara qinnuteqartumut ingerlaavartumik attaveqartarneq suliassat suliarineqartarnerat pillugu inatsisip tunngavia malillugu suliami illua’tungiusup isumaanik tusarniaanertut isigineqarsinnaanngimmat.
[...]
Uanga paasinninnera unaavoq suliami illua'tungiusup pissuseq (ataaseq arlallillunniit) pineqartoq pillugu oqaaseqaateqaqquneqarnera suliami illua'tungiusup isumaanik tusarniaaneq pillugu piumasaqaatinik naammassinninniarnermi naammanngitsoq, oqaaseqaatip sumut atorneqarnissaa aatsaat kingusinnerusukkut pineqartumut oqaatigineqarpat.
Suliami matumani A immikkoortut ataasiakkaat pillugit oqaaseqaatimi piareersarnissaanut ullut 14-it sinnerlugit periarfissaqarsimavoq, suliamili illua'tungiusup isumaanik tusarniaanerup qanoq inernilerneqarsinnaaneranik ulloq tusarniaavigineqar-nissani ullormik ataatsimik sioqqullugu aatsaat ilisimatinneqarsimalluni.
Tamanna isorisarialerujussuartut isigaara. Aammattaaq uanga paasinninnera unaavoq suliami illua'tungiusup isumaanik tusarniaanerup inatsisinik eqqortitsisuunera tamatuma nalorninartorujussuanngortissinnaagaa.
Tassani aamma ilaavoq suliami illua'tungiusup isumaanik tusarniaanerup imarisamigut uanga paasinninnera malillugu matuminnga erseqqissumik oqaatiginninnginnera, tassalu immikkoortut pisimasulluunniit sorpiaat innersuussutigineqarnersut. Tamanna suliami illua'tungiusup isumaanik tusarniaanerup inatsisinik eqqortitsisuuneranik aamma nalorninarsisitsivoq.
Kiisalu suliami pissusiviusut K Kommunip qanoq naliliiffigisimanerai suliami illua'tungiusup isumaanik tusarniaanermi allakkanit ersinngilaq. Taamaalilluni K Kommunip paasinninnera malillugu pisut taagorneqartut tamarmik suleqatigiinnermi ajornartor-siutitut isigineqarnersut, atorfiup ataqqineqartariaqarneranut naapertuuttumik pissuserissaarnissap unioqqutinneqarnera, pikkorlussuseq allalluunniit pineqarnersut takuneqarsinnaanngilaq. Oqartussaasup suliami pissusiviusunik qanoq naliliinera ilisimas-sallugu suliami illua'tungiusup tusarniaavigineqartup pissutsinik ataasiakkaanik naliliiviginnissinnaaneranut annertuumik pingaaruteqarpoq. Tamanna K Kommunip suliami illua'tungiusup isumaanik tusarniaasimanerata inatsisinik eqqortitsisuuneranik nalorninartunngortitseqataavoq.” (Ombudsmandip oqaaseqaataa 2006-21.2)
Ombudsmandip suliami oqaatigaa:
“Kommunip allagaani kommunip A-mut tusarniaanerata pisussaaffiunnginneranik oqaatigineqartoq imatut paasineqarsinnaavoq A kommunip aalajangiinissaminut tunngavigisaanik paasinninnerminik kommunip suliaq pillugu isumaliutersuuteqaqqin-nerani ilanngusseqqusinissaminik inatsisitigut piumasaqaateqarsinnaatitaanngitsoq, taamaalillunilu A oqaaseqaateqarsimappat taakku qanoq annertutigisumik pingaaruteqartillugit isiginiarneqarnissaat eqqarsaatigalugit kommuni nammineq isummani malillugu aalajangiisinnaasoq.
Tusarniaaneq pillugu malittarisassat qulaani taaneqartut qulaani aamma oqaatigineqartutut saneqqunneqarsinnaanngillat. Tamatuma paasissutissat A-p nutaatut allanngortillugilluunniit ilanngukkumasaasa isummerfiginissaannut kommunip pisussaaffeqarnera nassataraa.
Tamatuma saniatigut pineqartoq tassaavoq suliami illua’tungiusup isumaanik tusarniaaneq suliami illua’tungiusup isumaanik tusarniaanivittut iluseqassasoq, tassalu ilaatigut imaappoq tusarniaaneq suliami illua’tungiusumut soqutigisaminik isumaginneqqullugu kaammattuummik imaqassasoq, matumani aalajangiinermut tunngaviusutut pigineqartoq pillugu oqaaseqaataasimasinnaasut allannguutaasimasinnaasullu ilanngullugit eqqarsaatigalugit.
Tusarniaanerup pisussaaffiunngitsutut oqartussaasumit oqaatigineqarneranik oqaasertaliineq pitsaasuunngilaq, suliamilu illua’tungiusup isumaanik tusarniaanerup naleqassusianik annikillisaaqataalluni, tassami taamatut oqaasertaliineq tusarniaavigine-qartumut isumaqalersitsisinnaammat suliaq tusarniaasoqannginnerani naammattumik paasissutissartalersorneqareersimasoq, taamaattumillu tusarniaavigineqartup aalajangiinermut tunngaviusoq pillugu oqaaseqaateqarumanera allannguuteqartitsiumaneralu sunniuteqarnavianngitsoq.” (Ombudsmandip oqaaseqaataa 2004-21.1)
Ombudsmandip suliami oqaatigaa:
“Ingerlatsinermik inatsiseqartitsinermi, matumani suliassat suliarineqartarnerat pillugu inatsit ilanngullugu eqqarsaatigalugu, malittarisassaqanngilaq suliami illua’tungiusup isumaanik tusarniaanerup ingerlanneqarnerata qanoq iluseqartinneqarnissaa pillugu immikkut piumasaqaatinik aalajangersaasunik.
Suliami illua’tungiusup isumaanik tusarniaaneq oqaasiinnartigut ingerlanneqarpat tusarniaaneq ingerlanneqassaaq suliami illua’tungiusoq paasissutissat tusarniaanermi ilaatinneqartut pillugit oqaaseqaateqarnissaanut periarfissaqartilluarlugu.
Taamaalilluni paasissutissat suliami illua’tungiusumut saqqummiunneqarneranut atatillugu suliami illua’tungiusup imaaliallaannaq oqaaseqaatigisaasa pingaartillugit isiginiarneqarnissaat naammanngilaq.
Tamatumunnga atatillugu oqaatigaara suliassat suliarineqartarnerat pillugu inatsimmi § 19, imm. 1-imi oqaaseqatigiit kingulliit malillugit oqartussaasoq suliami illua’tungiusup akissuteqarnissaanut piffissaliussamik aalajangersaasinnaavoq.
Suliami matumani paasissutissat kommunip A-mut suliami illua’tungiusup isumaanik tusarniaatigissallugit pissutissaqartitai, paasissutissiissutigineqartut malillugit nakorsap oqaaseqaataa, 22. juni 2000-imi ataatsimiinnermi A-mut saqqummiussimavai.
Kommuni tusarniaaninnut akissummini oqarpoq A-p ”paasissutissat akuersaarpai, taakkulu pillugit imaaliallaannaq apeqqutissaqarnani oqaaseqaatissaqarnaniluunniit. Suliami illua’tungiusup isumaanik tusarniaanermi ilanngussanik suugaluanilluunniit tunniussisoqanngilaq.”
Kommuni oqaatigineqartutut paasissutissat pineqartut pillugit A-p oqaaseqaateqarnissaanut periarfissaqartitsilluarnissaminut pisussaaffeqarmat A-p taakku pillugit ”akuersaarnera” imaaliallaannarluunniit oqaaseqaatissaqannginnera pingaarutilittut isiginiarneqarsinnaanngilaq.
Isumaqarpunga kommuni pinngitsoorani pisussaaffeqarsimasoq paasissutissat assilineri A-mut tunniutissallugit, ataatsimiinnerullu kingorna piffissap naammaginartumik sivisussusillit iluani oqaaseqaatissaqaruni oqaaseqaatiminik saqqummiussinissaanut periarfissillugu.
Isumaqarpunga suliami illua’tungiusup isumaanik kommunip naammaginanngitsumik tusarniaasimanera isorisariaqartuusoq.” (Ombudsmandip oqaaseqaataa 2002-73.1.1)
4.3. Piffissaliussat
Innuttaasup suliami illua’tungiusup isumaanik tusarniaaneq pillugu oqaaseqaatiminik oqartussaasumut qaqugukkut nassiussimanissaanut piffissaliussaq oqartussaasup aalajangersarsinnaavaa. Tamanna suliassat suliarineqartarnerat pillugu inatsimmi § 19, imm. 1-ikkut aalajangersarneqarpoq.
Innuttaasoq oqaaseqaateqarnissaminut qanoq sivisutigisumik piffissalerneqassanersoq suliassat suliarineqartarnerat pillugu inatsisikkut aalajangersaavigineqarsimanngilaq.
Oqartussaasup innuttaasoq paasissutissanik oqartussaasumit tigusaminik misissuinissaanut naammattumik piffissalertariaqarpaa. Suliap pissusia paasissutissallu annertussusii oqartussaasup aamma isiginiartariaqarpai. Innuttaasoq suliamik ilinniagaqarsimasumit naliliisitsinissamik oqartussaasullu oqaaseqaateqarnerani peqataanissamik soqutigisaqarsinnaanersoq oqartussaasup aamma naliliivigisariaqarpaa.
Oqaaseqaateqarnissamut piffissaliussap sivitsorneqarnissaanik innuttaasup kissaatigisaa oqartussaasup nalinginnaasumik akuersaartariaqarpaa, tamanna isiginiagassanut oqaaseqaateqarnissamut piffissaliussamik aalajangersaanermut tunngaviusunut assortuuttuunngippat.
Oqaaseqaateqarnissamut piffissaliussaq qaangerneqarpat oqartussaasup suliami aalajangiisinnaatitaanera oqartussaasup innuttaasumut paasissutissiissutigisariaqarpaa.
Ombudsmandip suliami oqaatigaa:
“A tusarniaaneq pillugu oqaaseqaateqassaguni 22. juni 2006 nallertinnagu saqqummiussissasoq Sulisoqarnermut Pisortaqarfiup suliami illua'tungiusup isumaanik ilassu-titut tusarniaanermi allagaani 20. juni 2006-imeersuni oqaatigineqarsimasoq aammattaaq malugaara. Taamaalilluni aalajangiinermut tunngaviusup ilaa taanna pillugu oqaaseqaatinik saqqummiussinissaminut ullunik marlunnik piffissalerneqarsimavoq.
Oqartussaasut suliami illua'tungiusup suliaq pillugu oqaaseqaateqarnissaanut piffissaliisimatillugit pineqartup paasissutissanik paasiniaanissaminut oqaaseqaatillu ilusaata imarisaatalu isumaliutersuutiginissaannut naammaginartumik piffissaqartinneqarnissaa piffissaliussamik aalajangersaanermi isiginiarneqartassaaq.
Suliami illua'tungiusup oqaaseqaateqarnissaminut ilumut periarfissaqartinneqarnissaa
qulakkeerneqassaaq, taamaattumillu eqqarsarnissamut piffissaq paasissutissat pigineqartut aalajangiissamaarnerullu pissusii isiginiarlugit naammaginartumik sivisussuseqassalluni.
Tamatumunnga atatillugu paasissutissat annertussusiat isiginiarneqarsinnaavoq, matumani suliami illua'tungiusoq aalajangiinissamut tunngaviusup ilai allat pillugit oqaaseqaateqarnissaminut siusinnerusukkut periarfissaqartinneqarsimanersoq ilanngullugu eqqarsaatigalugu. Aammattaaq manna isiginiarneqassaaq, tassalu suliap pissusia imaannersoq suliami illua'tungiusup paasissutissanik suliamik paasisimasaqartumut naliliisitsinissaa oqaaseqaatillu suliarineqarnerani taassuminnga peqataatitsinissaa pisariaqarluni.” (Ombudsmandip oqaaseqaataa 2008-5.1.4)
Ombudsmandip suliami oqaatigaa:
“Malugaara kommuni atorfeqartitamut suliami illua’tungiusup isumaanik tusarniaagaangami tusarniaanermut akissutip tunniunnissaanut ullunik pingasunik piffissaqartitsisartoq.
[...]
Taamaattumik A-p suliami illua’tungiusumut tusarniaanermut suliami akissuteqarnissaminut ullunik pingasuinnarnik piffissalerneqarsimanerata ajuusaarnartuuneranik Aqutsinermut Pisortaqarfiup oqarnera ilalerpara.
Taamaattumik uanga paasinninnera unaavoq suliami illua’tungiusup isumaanik tusarniaanermut akissutip tunniunneqarnissaanut ullunik pingasunik piffissaqartitsineq kommunip imaaliallaannarluni atorsinnaanngikkaa, kommunili pisut ataasiakkaarlugit
suliami illua’tungiusup isumaanik tusarniaanermut akissutip tunniunnissaanut sivisunerusumik piffissaqartitsisoqassanersoq naliliisariaqartoq, pissutsit atorfeqartitaasumut suliamullu tunngasut isiginiarlugit.” (Ombudsmandip oqaaseqaataa 2005-4.10)
Ombudsmandip suliami oqaatigaa:
“Aamma oqaatigaara aalajangiinermi suliami illua'tungiusup sinniisaata kinguartitsisoqarnissaanik qinnuteqaataata "sulianik nukinginnartumik allanik eqqartuussivimmilu sulianik" tunngavilersugaanerata pingaartillugu isiginiarneqarnera eqqortumik takutitsisuunngitsoq, tassami oqartussaasup kinguartitsisoqartariaqarnersoq naliliinerani pingaartillugu isiginiarneqartussaq tassaammat suliami illua'tungiusoq taassumaluunniit sinniisaa suliamik isummerfiginninnissaminut naammaginartumik periarfissaqarsimanersoq.” (Ombudsmandip oqaaseqaataa 2010-6.8)
4.4. Suliami illua’tungiusup oqaaseqaataata ilusilerneqarnera
Innuttaasoq suliami illua’tungiusup isumaanik tusarniaanermut oqaasiinnartigut allakkatigulluunniit akissuteqarsinnaavoq. Innuttaasoq nammineq innuttaasulluunniit suliami illua’tungiusutut sinniisaa suliami illua’tungiusup isumaanik tusarniaanermut akissuteqarsinnaavoq.
Suliami illua’tungiusup sinniisoqartarnera oqartussaasunut ilitsersuummi immikkoortumi 6-imi sukumiinerusumik atuarsinnaavat.
5. Suliami illua’tungiusup isumaanik tusarniaannginnerup kingunerisai
Suliami illua’tungiusup isumaanik tusarniaanerup ingerlanneqartarnissaanik oqartussaasumut piumasaqaat qularnaveeqqutitut maleruaqqusaavoq.
Suliami illua’tungiusup isumaanik tusarniaannginnerup nalinginnaasumik kingunera tassaasarpoq aalajangiinerup atuussinnaassuseqannginera, suliami illua’tungiusup isumaanik tusarniaanikkut suliami pissusiviusut aalajangiinermut pingaaruteqartut nutaat saqqummernavianngitsut suliami uppernarsarneqarsinnaanngippat.
Aalajangiinerup inatsimmik unioqqutitsisuunnginnera eqqortuuneralu oqartussaasup uppernarsarsinnaasussaavaa, taamatuttaarlu suliami illua’tungiusup isumaanik tusarniaannginneq suliap ingerlaneranut sunniuteqanngitsoq oqartussaasup ilimanarsisittussaallugu.
Oqartussaasup aalajangiinnginnermini suliami illua’tungiusup isumaanik tusarniaasimasariaqaraluarluni paasiguniuk suliami illua’tungiusup isumaanik tusarniaannginnerup kinguneri isummmerfigisussaavai. Tamatumunnga atatillugu oqartussaasup kukkuneq suliamik suliarinneqqinnermigut aaqqissinnaavaa.
6. Naatsumik oqaatigalugu
- Piumasaqaatit makku eqqortinneqarsimappata oqartussaasup innuttaasup suliami illua’tungiusutut isumaanik tusarniaavigissavaa:
- Paasissutissaq aalajangersimasoq suliarluunniit pillugu avataaneersut naliliineri innuttaasup ilisimagai naatsorsuutigineqarsinnaanngippat,
- oqartussaasoq suliami pissusiviusut suliarluunniit pillugu avataaneersut naliliineri pillugit paasissutissanik aalajangersimasunik peqarpat,
- paasissutissat innuttaasumut iluaqusiisuunngippata (ajoqusiisuuppata)
- paasissutissat suliap aalajangiivigineqarneranut annertuumik pingaaruteqarpata.
- Suliami illua’tungiusup isumaanik tusarniaaneq oqaasiinnartigut allakkatigulluunniit ingerlanneqarsinnaasoq. Imm. 4.1 takuuk.
- Suliami illua’tungiusup isumaanik tusarniaaneq oqartussaasup aalajangiinnginnerani ingerlanneqassaaq. Imm. 4.2 takuuk.
- Suliami illua’tungiusup isumaanik tusarniaannginneq aalajangiinerup atuussinnaassuseqannginneranik nassataqarajuttussaavoq.
7. Atuakkiatigut tunuliaqutaasut
Takussutissiaq manna paasitinneqarsinnaatitaaneq pillugu inatsimmik, inatsit taanna pillugu oqaaseqaatinik, inatsiseqartitsinermi periaatsinik matumunnga attuumassuteqartunik Ombudsmandillu suliassaqarfimmi tassani siusinnerusukkut oqaaseqaatigisarsimasaanik tunngaveqarput.
Kalaallit Nunaanni Danmarkimilu inatsiseqartitsinikkut tunngaviit assigiittut Om-budsmandi isumaqaraangat Danmarkimi atuakkiaasimasut Folketingillu Ombudsmandiata periaasia aallaavigineqartarput.
Inatsisilerinermi atuakkiaasimasut aammattaaq innersuussutigaakka, matumani pingaartumik Hans Gammeltoft-Hansenip allallu atuakkiaanni “Forvaltningsret”-imi aappassaanik (2002-mi) naqitertinneqartumi quppernerit 511 tulliilu, Niels Fengerip allallu atuakkiaanni “Forvaltningsret”-imi, siullermik (2018-imi) naqitertinneqartumi quppernerit 576 tulliilu, John Vogterip atuakkiaani “Forvaltningsloven med kommentarer”-mi pingajussaanik (1999-imi) naqitertinneqartumi quppernerit 376 tulliilu, Niels Fengerip atuakkiaani “Forvaltningsloven med kommentarer”-mi aappassaanik (2021-mi) naqitertinneqartumi quppernerit 535 tul-liilu, Karsten Revsbechip allallu atuakkiaanni “Forvaltningsret – Sagsbehandling”-imi arfineq pingajussaanik (2019-imi) naqitertinneqartumi quppernerit 209 tulliilu, Søren Højgaard Mørupip allallu atuakkiaanni “Forvaltningsret – Almindeli-ge emner”-mi arfineq aappassaanik (2022-mi naqitertinneqartumi) quppernerit 574 tullialu aamma quppernerit 611 tulliilu kiisalu Sten Bønsingip atuakkiaani “Almindelig Forvaltningsret”-imi sisamassaanik (2018-imi) naqitertinneqartumi quppernerit 191 tulliilu ilanngullugit eqqarsaatigalugit.