Ilitsersuisussaatitaaneq

1. Ilitsersuisussaatitaaneq sunaana?

Oqartussaasut innuttaasunut oqartussaasut suliassaqarfiini pissutsit pillugit apeqquteqarlutik saaffiginnittunut pisariaqarneratut annertutigisumik ilitsersuisussaatitaapput. Tamanna suliassat suliarineqartarnerat pillugu inatsimmi § 7, imm. 1-ikkut aalajangersarneqarpoq.


Innuttaasut paasissutissanik pisariaqartitaminnik tunineqartarnissaat tamatumani siunertaavoq. Taamaaliornikkut innuttaasut kukkusoqarnera, ilisimaatsussuseq paatsuuinerilluunniit pissutigalugit pisinnaatitaaffimminnik annaasaqartarnissaat pinngitsoortinneqassaaq.


2. Ilitsersuisussaatitaaneq qaqugukkut atuuttarpa?

Ilitsersuisussaatitaaneq suliassat suliarineqartarnerat pillugu inatsisit, inatsisini allani malittarisassat immikkut ittut aamma ingerlatsinermi ileqqorissaarnermi tunngaviit nassatarisinnaavaat.


2.1. Nalinginnaasumik ilitsersuisussaatitaaneq

Ilitsersuisussaatitaaneq suliassat suliarineqartarnerat pillugu inatsimmi § 7, imm. 1-imiittoq nalinginnaasumik ilitsersuisussaatitaaneruvoq, suliani aalajangiiffigineqartuni aalajangiiffigineqartussaniluunniit atuuttoq. Aalajangiinermik oqartarnermut tunngasut paasisaqarfiginerunissaat kissaatigineqarpat oqartussaasunut ilitsersuummi immikkoortoq 3 innersuussutigineqarpoq.

Taamaalilluni nalinginnaasumik ilitsersuisussaatitaaneq oqartussaasup ingerlatsinermik suliaqarnivimmik taaneqartartumik ingerlatsineranut atatillugu atuutinngilaq. Ingerlatsinermik suliaqarnivik tassaasinnaavoq meeqqanik paarsineq, paaqqutarinniffinnik ingerlatsineq, eqqiaaneq kantinanillu ingerlatsineq. Oqartussaasulli ingerlatsinermik suliaqarnivimmut atatillugu innuttaasunik aamma ilitsersuisariaqarnera inatsiseqartitsinermi tunngaviit nalinginnaasut ingerlatsinermillu ileqqorissaarnerup nassataraat.

Oqartussaasoq innuttaasunik nammineq suliniuteqarnermigut ilitsersuinissaminut pisussaaffeqanngitsoq. Ilitsersuisussaatitaaneq taamaallaat atuutissaaq innuttaasoq oqartussaasumut saaffiginnippat.

Naatsorsuutigineqarporli oqartussaasoq innuttaasunut attaveqarfigisaminut ilitsersuisussaatitaasoq, innuttaasup ilitsersorneqarnissani toqqartumik qinnutigisimappagu qinnutigisimanngippaguluunniit. Taamaattumik oqartussaasoq naliliisariaqarpoq innuttaasumik pisumi tassani ilitsersuineq pissusissamisoornersoq pissutissaqarnersorlu. Tamanna ilaatigut atuuppoq oqartussaasup akissutaa iliuusaaluunniit ilitsersuisoqanngippat paatsiveerutsitsisinnaappat. Tamanna pingaartumik atuuttarpoq oqartussaasup ilitsersuinngitsoorneratigut innuttaasoq pitsaanngitsumik ingerlariaqqissinnaajunnaarsinneqarsinnaappat pisinnaatitaaffimminilluunniit annaasaqarsinnaappat.

Taamaalilluni oqartussaasoq innuttaasup ilitsersoqqulluni erseqqissumik qinnutigisaata saniatigut pissutsit qanoq issusiat tunngavigalugu aamma allatigut ilitsersuisariaqarpoq. Taamaattumik oqartussaasoq nalinginnaasumik ilitsersuisariaqarpoq, innuttaasoq pissutsinik inatsiseqartitsinermut pissusiviusunulluunniit tunngasunik oqartussaasup oqaaseqaateqarnissaanut pissutissaqalersitsisunik saqqummiussisimappat. Soorlu taamaattoqassaaq malittarisassat suliamut attuumassuteqartut innuttaasup paatsoorsimagai ilisimanngikkaaluunniit ilimagisariaqarpat.

Innuttaasoq oqartussaasumut apeqqutit oqartussaasup suliassaqarfianut attuumassuteqanngitsut pillugit saaffiginnippat oqartussaasoq sapinngisamik annertunerpaamik pisussaavoq saaffiginnissutip taamaattup oqartussaasumut eqqortumut ingerlateqqillugu nassiunnissaanut imaluunniit oqartussaasoq sorleq innuttaasup attaveqarfigissagaa innuttaasup ilitsersornissaanut. Tamanna suliassat suliarineqartarnerat pillugu inatsimmi § 7, imm. 2-kkut aalajangersarneqarpoq. Oqartussaasup saaffiginnissummik ingerlatitseqqilluni nassiussinissamut pisussaaffeqarnera eqqarsaatigalugu tulliuttuni imm. 6 innersuussutigineqarpoq.


2.2. Ilitsersuisarneq pillugu malittarisassat immikkut ittut

Suliassaqarfinni arlalinni suliassat suliarineqartarnerat pillugu inatsimmi § 7, imm. 1-ip saniatigut ilitsersuisarneq pillugu malittarisassat immikkut ittut atuupput.

Annertusisamik ilitsersuisussaatitaaneq pillugu malittarisassatut immikkut ittutut assersuut pisortanit ikiorsiissutit pillugit Inatsisartut peqqussutaanni nr. 15-i-mi, 20. november 2006-imeersumi § 10-miippoq. Tassani ilaatigut aalajangersarneqarpoq kinaluunniit pisortanit ikiorsiissutinik qinnuteqartoq siunnersorneqarnissamik piumasaqarsinnaasoq, tassanngaannartumik imaluunniit nalaakkumaakkaminik ajornartorsiulissaguni sapinngisamik nammineerluni qaangiiniarnissaminut, ungasinnerusorlu isigalugu imminut ilaquttaminillu pilersuisinnaanissaminut.

Ilitsersuinissamut annertusisamik pisussaaffeqarneq pillugu malittarisassatut immikkut ittut assersuut alla inuit innarluutillit tapersersorneqarnissaannut Inatsisartut inatsisaanni nr. 13-imi, 12. juni 2019-imeersumi § 37-miippoq. Tassani ilaatigut aalajangersarneqarpoq inuit innarluutillit inuillu innarluutilinnut ilaqutaasut siunnersorneqartussaasut ilitsersorneqartussaasullu, inuk innarluutilik inatsit tunngavigalugu tapersiivigineqarsinnaatitaanersoq apeqqutaatinnagu. Siunnersuineq ilitsersuinerlu soorlu peqqissaalluni oqaloqatiginninnertut, iluaqusersuutit sorliit toqqarneqarnissaannik siunnersuinertut imaluunniit iluaqusersuutit qanoq atorneqartarnissaannik ilitsersuinertut pisinnaapput.

Immikkoortut tulliuttuni assersuutit kingorna’tungaaniittut taamaallaat ingerlatsinermi ileqqorissaarnermi tunngaviit aallaavigalugit ilitsersuisussaatitaanermut nalinginnaasumut aamma ilitsersuinissamut annertusisamik pisussaaffeqarnermut tunngasuupput.

Ombudsmandip suliami oqaatigaa:

“Isumaqarpunga isumaginninnermut tunngasuni ikiorsiinissamut ilitsersuinissamullu pisussaaffeqarneq taanna [pisortanit ikiorsiissutit pillugit Inatsisartut peqqussutaanni nr. 10-mi, 1. november 1982-imeersumi taamani atuuttumi § 11-p nassatarisaa]  suliassat suliarineqartarnerat pillugu inatsimmi § 7, imm. 1 naapertorlugu ilitsersuisussaatitaanermit ingerlatsinermilu ileqqorissaarnissamit, oqartussaasut pisussaaffigisaannit, annertunerujussuusoq.

[...]

Matuma kingorna uanga isumaga malillugu ingerlatsiviup A [kommunimi allami] inissaqarniarnera pillugu, inatsisinik unioqqutitsissanngikkuni, inissamik innersuussinissamut pisussaaffeqarnerup [kommunimi allamiinnera] innersuussutigiinnarlugu ikiorsinngitsoortussaanngilaa ilitsersunngitsoortussaanagulu. Akerlianilli [kommuni ilitsersuisoq], tamatuma pisariaqarnera naapertorlugu, [kommunimit allamit tassannga] paasissutissanik pisariaqartunik paasiniaanissaminut pisussaaffeqarsimagaluarpoq.” (Ombudsmandip oqaaseqaataa 2000-24.4)

Meeqqat tapersersorneqarnissaannut Inatsisartut inatsisaanni nr. 20-mi, 26. juni 2017-imeersumi § 38-kkut aalajangersarneqarpoq kommunip aaqqissugaanik ilaqutariit paarsisartut meeqqanik ataasiakkaanik inissiinissaq sioqqullugu paarsisutut suliassanut sukumiisumik paasissutissinneqarluarsimanissaat kommunalbestyrelsip qulakkiissagaa. Suliami Ombudsmandip oqaatigaa kommunip meerarsiat atuarnerat/ilinniarnerat eqqarsaatigalugu iliuutsit sorliit kommunip kisimi aalajangiivigisinnaanerai angajoqqaarsiaasunut nalinginnaasumik tamanna tunngavigalugu ilitsersuutigisassagaa. Ombudsmandip oqaaseqaammik taassuminnga suliarinninnerata nalaani meeqqanik inuusuttunillu ikiorsiisarneq pillugu Inatsisartut peqqussutaanni nr. 1-imi, 15. april 2003-meersumi § 21-kkut aalajangersagaq taamaattoq atuuppoq. (Ombudsmandip oqaaseqaataa 2009-5.2)


 3. Nalinginnaasumik ilitsersuisussaatitaanerup suut nassatarai?

3.1. Ilitsersuinerup imaa annertussusialu

Oqartussaasup innuttaasut oqartussaasumut saaffiginnittut tamaasa ilitsersussallugit pisussaaffigaa, saaffiginninneq allakkatigut, oqarasuaatikkut ornigulluniluunniit oqaloqatiginninnikkut pinersoq apeqqutaatinnagu.

Pisortani oqartussaasut innuttaasunik suliaq aalajangersimasoq pillugu saaffiginnittunik aamma innuttaasunik oqartussaasup sulinera pillugu nalinginnaasunik apeqqutissaqarlutik saaffiginnittunik ilitsersuinissaminnut pisussaaffeqarput/ilit-sersuisussaatitaapput.

Innuttaasup malittarisassat qanoq isumaqarnerat/sunniuteqarnerat aamma innuttaasup inatsisitigut piumasaqaataasunik qanoq iliorluni pisariinnerpaamik pitsaanerpaamillu eqqortitsisinnaanera pillugit naammattumik ilisimatinneqartarnissaa ilitsersuinerup qulaakkeertussaavaa. Innuttaasoq pissutsit qanoq issusiat apeqqutaatillugu immersugassaqarpat, piffissaliussaqarpat suliamillu suliarinninnermi immikkut iliuuseqartoqassappat taakkua qanoq iliuuseqarfigineqarnissaat pillugu aamma ilitsersorneqartussaavoq.

Ilitsersuinerup qanoq imaqarnissaanik iliuuseqarnissaanillu piumasaqaatit erseqqinnerusut ataatsimut allaaserineqarsinnaanngillat. Tassani pissutsit qanoq issusiat innuttaasorlu apeqqutissaqarpat apeqqutai aalajangiisuupput. Suliassaqarfimmi pineqartumi malittarisassat paasiuminaappata imaluunniit suliaq innuttaasumut akuliuffiusunik nassataqarsinnaappat oqartussaasup ilitsersuinera innuttaasup pingaarnerusutigut pissutsit pillugit oqartussaasumut saaffiginninnerani ilitsersuinermit immikkuualuttulersugaanerussaaq.

Ilitsersuinerup qanoq imaqarnissaani iluseqarnissaanilu innuttaasup pisariaqartitai aallaaviilu/tunngaviilu apeqqutaapput.

Innuttaasoq soorlu naqinnernik ilisarinnissinnaannginnermigut attaveqarniarnermigulluunniit allatigut immikkut ajornartorsiuteqarpat ilitsersuisussaatitaaneq annertunerussaaq. Ilitsersuisussaatitaanerli annikinnerussaaq innuttaasoq inummit malittarisassanik immikkut ilisimasaqartutut oqartussaasup isigisariaqagaanit, soorlu eqqartuussissuserisumit kukkunersiuisumilluunniit nalunaarsugaasumit, sinniisuuffigineqarpat.

Innuttaasup makku pillugit naammattumik ilitsersorneqarnissaa oqartussaasup qulakkeertariaqarpaa, pissutsit qanoq issusiat innuttaasullu apeqqutigiunnagai aalajangiisuutillugit:

  • Malittarisassat suliassaqarfimmi attuuttut,
  • inatsisitigut piumasaqaataasut innuttaasup qanoq iliorluni pisariinnerpaamik pitsaanerpaamillu eqqortissinnaanerai,
  • oqartussaasumut saaffiginninnermi periaaseq suna atuunnersoq aamma
  • paasissutissat suut innuttaasup suliamik suliarinninnermut ilaatillugu oqartussaasumut tunniutissanerai.

Ilitsersuisussaatitaanerli ima annertutiginngilaq oqartussaasoq sulianngorumaartussami suliamiluunniit ingerlasumi aalajangiiumaarnissap ataatsimut ilisimatitsissutiginissaanut pisussaaffeqarluni. Oqartussaasup tamanna eqqumaffigisariaqarpaa, paasissutissallu oqartussaasup pissarsiarisimasai tunngavigalugit ilitsersuineq pineqartoq oqartussaasup innuttaasumut erseqqissartariaqarlugu.

Innuttaasoq suliami pissusiviusut pillugit apeqquteqarluni saaffiginnippat innuttaasup suliami allagaatinik paasitinneqarumalluni qinnuteqarnissaminut periarfissaqarneranik oqartussaasup innuttaasumut ilitsersuinissaa pisariaqarsinnaavoq.

Oqartussaasup innuttaasoq oqartussaasup nammineq suliassaqarfiani qinnuteqaateqarnermi, nalunaaruteqarnermi assigisaanniluunniit immersugassaqarpat taakkuninnga pisariaqarneratut annertutigisumik aamma ikiortariaqarpaa.

Suliap ingerlanera, matumani piffissaliussaqarpat suliamillu suliarinninnermi immikkut suleriaaseqartoqarpat taakku ilanngullugit eqqarsaatigalugit, oqartussaasup pissutsit qanoq issusiat apeqqutaatillugu aamma ilitsersuutigisariaqarpai. Piffissaq oqartussaasup suliamik suliarinninnermut atugaa pillugu sukumiinerusumik allaaserinninneq eqqarsaatigalugu oqartussaasunut ilitsersuummi immikkoortoq 2 innersuussutigineqarpoq.

Ombudsmandip suliami oqaatigaa:

“Isumaginninnermi Naammagittaalliuuteqartarfik suliamik suliaqarnermi nalaani naliliisimaguni [ilaqutariit meeqqamik paarsaqartut] paaqqinninnersiutinik pisartagaqarsinnaatitaanngitsut, kisiannili meeqqanut akilersuutinik siumoortumik tunniunneqartartunik tunineqarnissaannut periarfissaqartoq, taava Isumaginninnermi Naammagittaalliuuteqartarfiup [ilaqutariit meeqqamik paarsaqartut] ilitsersorsimasariaqaraluarpai qinnuteqaateqarnermikkut meeqqanut akilersuutinik siumoortumik tunniunneqartartunik tunineqarnissaminnut pisinnaatitaasinnaasut.” (Ombudsmandip oqaaseqaataa 1999-24.1)

Suliami oqartussaasup suliami sulisumut tunngasumi innuttaasup allagaatinik paasitinneqarumalluni qinnutigisamut tunngasumi suliami oqartussaasup suliamik suliarinninneranut atatillugu suliaq sorleq allagaatinik paasitinneqarumaffigigini oqartussaasumit itisileeqquneqarsimanini innuttaasup naammagittaalliuutigaa. Ombudsmandip tamanna tunngavigalugu inassutigaa oqartussaasut “suliani allagaatinik paasitinneqarnissamik qinnuteqarfiusuni allagaatinik paasitinneqarnissamik qinnuteqartut suliamik sulianiluunniit allagaatinik paasitinneqarnissamik qinnutigineqartunik pisariaqarnera naapertorlugu erseqqissaasinnaanngortillugit ilitsersuisassasut.” (Ombudsmandip oqaaseqaataa 2002-20.2)

Ombudsmandip suliami oqaatigaa:

“Naatsorsuutigisariaqarpoq suliassat suliarineqartarnerat pillugu inatsimmi ilitsersuisussaatitaanermik aalajangersakkap nassatarigaa pisortani oqartussaasup pisoqalisoorsinnaanermut piffissaritaasup kipitinneqarnissaanik kissaateqartup akiitsoqartoq matuminnga ilitsersussallugu pisussaaffigigaa, tassalu akiitsoqartup akiitsunik nassuerutiginninneq atsiortariaqanngikkaa, akiitsoqartoq pisortat pisassarisaannut tunngaviusoq pillugu akerliliissutissaqarpat, tassami taamatut pisoqartillugu pisortani oqartussaasup pisoqalisoorsinnaaneq eqqartuussivikkoortumik suliassanngortitsinikkut imaluunniit eqqartuussivikkoortumik allatut iliuuseqarnikkut kipitinniartariaqarmagu.” (Ombudsmandip oqaaseqaataa 2008-5.9.4)

Suliami soraarsitsissamaarnermut tunngasumi Ombudsmandi naliliivoq oqartussaasup sulisoq ataatsimiinnermi illersortimik nassarsinnaatitaaneranik ilitsersorsimasariaqaraluaraa. Ombudsmandip aamma oqaatigaa ilitsersuisussaatitaanermi pissutsit qanoq issusiat apeqqutaatillugu suliami illua’tungiusup suliami allagaatinik paasitinneqarumalluni qinnuteqarnissamut periarfissaa ilaasinnaasoq, suliami allagaatinik suliami illua’tungiusup ilisimanngisaanik peqartoq oqartussaasup suliami illua’tungiusup saaffiginnissutai tunngavigalugit ilimatsaappagu. (Ombudsmandip oqaaseqaataa 2010-6.9)

Ombudsmandip oqaatigaa oqartussaasup innuttaasoq aalisariummik isaterinermut tapiissutisiaminik ilanngaavigineqaratarsinnaaneranik  ilitsersorsimasariaqaraluaraa. (Ombudsmandip oqaaseqaataa 2014-5.10)

Kommunip arnamik ukiut arlallit ingerlaneranni ataatsimeeqateqartarnerpassuarminut oqaloqateqartarnerpassuarminullu atatillugu arnap taassuma kommunimit ikiorneqarnissaminut periarfissaqarneranik panimminullu tapersersortitut ikiortitut nammineq atorfinitsinneqarnissamik qinnuteqaateqarnissaminut periarfissaqarneranik ilitsersuisimannginnera Olmbudsmandip isornartorsiorpaa. (Ombudsmandip oqaaseqaataa 2022-4)


3.2. Ilitsersuinerup ilusia

Innuttaasup malittarisassat suliassaqarfimmi pineqartumi atuuttut innuttaasullu periaatsimik sumik malinninnissaa pillugit naammattumik ilisimatinneqarnera ilitsersuinerup qulakkeertariaqarpaa.

Ilitsersuineq allakkatigut pisinnaavoq, soorlu ataatsimut ilitsersuutitut naqitanngortitatut, oqartussaasumut saaffiginnittunut tamanut tunniunneqartartutut. Qinnuteqaateqarnermi immersugassaq atorneqassappat ilitsersuut tassani ilanngullugu naqinneqarsinnaavoq. Oqartussaasup ilitsersuinera oqartussaasup nit-tartagaatigut aamma tamanut saqqummiunneqarsinnaavoq. Kiisalu ilitsersuineq innuttaasunut ataasiakkaanut oqaasiinnartigut ilitsersuinertut aamma pisinnaavoq.

Inuilli ataasiakkaarlugit pisunilu ataasiakkaani ilitsersuineq oqartussaasup nittartagaatigut, mappersagaasigut taakkualuunniit assigisaasigut paasissutissiinerup taarsersinnaanngilaat. Oqartussaasup innuttaasoq oqartussaasup nittartagaani akissutissarsioqqullugu innersuukkuniuk paasissutissat pineqartut nittartakkap sua’tungaani nassaarineqarsinnaanersut paasitittariaqarpaa.

Ombudsmandip suliami oqaatigaa:

“Innuttaasoq akiligassamik, qaammammoortumik naatsorsuutinik kontoudtoginilluunniit paasiniaalluni saaffiginnippat suliassat suliarineqartarnerat pillugu inatsimmi § 7, imm. 1-imi ilitsersuisussaatitaaneq pillugu aalajangersakkat tunngavigalugit kommuni pisussaavoq oqaatigissallugu akiligassaq sumut tunngasuunersoq, imaluunniit uppernarsarlugu akiligassat piumasaqaatilluunniit suut kontoudtogimi tunngavigineqarnersut.

Taamaalilluni naammanngilaq kommunip innuttaasoq kommunip naatsorsuuserivianit kontoudtogimut innersuutissappagu, tassami kommunip aningaasatigut innuttaasunut piumasaqaatai tunniussassaaluunnit uppernarsarneqarsinnaasussaammata, aalajangiinernik allakkatigut nalunaarutigineqarsimasutigut, akiitsut uppernarsaataasigut imaluunniit akiligassat allagartaasigut, taakkunani takuneqarsinnaassalluni akiitsut qanoq ilillutik pilersimanersut.

[...]

Innuttaasunut qaammatikkaartumik naatsorsuutinik nassiussuisarneq pillugu oqassaanga naatsorsuutit taamaattut suliassat suliarineqartarnerat pillugu inatsimmi § 7, imm. 1 tunngavigalugu kommunip innuttaasunut ilitsersuisussaatitaanera imaluunniit suliassat suliarineqartarnerat pillugu inatsimmi § 24 tunngavigalugu kommunip tunngavilersuisussaatitaanera taarsersinnaanngikkaat.” (Ombudsmandip oqaaseqaataa 1997-04.2)

Suliami oqartussaasup tusagassiuutitigut ilisimatitsisimaneranut tunngasumi Ombudsmandip oqaatigaa:

“Pisortani oqartussaasup innuttaasut aviisitigut ilisimatinneqarnissaat toqqarpagu, suliassat suliarineqartarnerat pillugu inatsimmi § 7 malillugu aviisitigut nalunaaruteqarnermut oqartussaasup ilitsersuinissamut pisussaaffeqarneranut malittarisassat atuuttuusut assingi oqartussaasup malitassarai.” (Ombudsmandip oqaaseqaataa 2002-26.1)


3.3. Naammattumik eqqortumillu ilitsersuineq

Oqartussaasup innuttaasumut ilitsersuinerata sukumiisuunissaa inatsisilerinikkullu eqqortuunissaa ingerlatsinermi ileqqorissaarnerup nassataraa. Oqartussaasoq kukkusumik amigartumilluunniit ilitsersuisimaguni kukkunini taanna pilertornerpaamik nammineerluni naqqittariaqarpaa.

Ilitsersuineq pissutsit qanoq issusiat apeqqutaatillugu oqartussaasup malittarisassat periaatsilluunniit allaaserineqarnerisa assilineqarnerinik tunniussineratigut tapertalerneqartarsinnaavoq. Innuttaasorli inatsit paasinagu oqarpat inatsisip assilineranik oqartussaasup tunniussinera naammanngilaq. Oqartussaasoq taamatut pisoqarnerani erseqqissumik ataasiakkaaralunilu ilitsersuisariaqarpoq, innuttaasullu apeqqutai akisariaqarlugit.

Oqartussaasoq suliamik suliarinninnerminut akiliuteqartitsisarpat – soorlu ineqarnermut tunngasut pillugit naammagittaalliuuteqartarfik taamaaliortartoq – tamanna oqartussaasup innuttaasumut sapinngisamik siusinnerpaamik ilitsersuutigissavaa.


 4. Naammagittaalliornissamut periarfissaq pillugu ilitsersuineq

4.1 Naammagittaalliornissamut periarfissaq pillugu qaqugukkut ilitsersuisoqartassava?

Innuttaasoq suliami tamakkiisuunngitsumik akuersaarneqarpat oqartussaasup naammagittaalliornissamut periarfissaq pillugu ilitsersussavaa. Tamanna suliassat suliarineqartarnerat pillugu inatsimmi § 25-kkut aalajangersarneqarpoq, taannalu allakkatigut aalajangiinernut taamaallaat atuuppoq.

Suliassat suliarineqartarnerat pillugu inatsit tunngavigalugu ilitsersuisussaatitaaneq taamaallaat pisuni innuttaasup oqartussaasumut allamut naammagittaalliorfigisinnaasaani atuuppoq.

Ilitsersuisussaatitaanerup nalinginnaasup manna nassataraa, tassalu oqartussaasup innuttaasoq aalajangiinermik oqartussaasup taannaasup iluani, nakkutilliinermi oqartussaasumut imaluunniit Inatsisartut Omudsmandiannut naamma-gittalliuutiginninnissaminut periarfissaqarneranik pisut qanoq issusiat apeqqutaatillugu ilitsersortassagaa.

Naammagittaalliuut innuttaasup angusimasaanit pitsaannginnerusumik angusaqarfiusinnaappat tamanna oqartussaasup naammagittaalliornissaq pillugu ilitsersuinermini innuttaasumut malugeqqusariaqarpaa.

Aalajangiineq innuttaasumit naammagittaalliorsinnaasumit allaasumut nalunaarutigineqarpat kia naammagittaalliorsinnaanera naammagittaalliornissaq pillugu ilitsersuummi takuneqarsinnaassaaq.

Naammagittaalliuuteqarfissatut oqartussaasup aalajangiinera kommunip suliami malinngilaa, pisassarisammi Naammagittaalliuuteqartarfiup pisassarisaanngitsutut aalajangiiffigisai kommunip suli akilersinniarsimammagit. Ombudsmandip tamatumunnga atatillugu oqaatigaa “pisut naapertorlugit ilitsersuisussaatitaanerup nalinginnaasup kingunerisaanik Naammagittaalliuuteqartarfiup aalajangiinerata malitsinniarneqarnissaanut innuttaasoq qanoq periarfissaqarnersoq pillugu innuttaasoq ilitsersorneqartariaqar[t]oq. “ (2006-09.01)

Ombudsmandi nammineerluni misissuiffiginninnermini naliliivoq kommuni sulianut isumaginninnermut tunngasunut atatillugu innuttaasut kommunalbestyrelsimut naammagittaalliornissaminnut periarfissaqarnerannik paasitittarsimagai, naak innuttaasut naammagittaalliuuteqarfissatut oqartussaasumut naammagittaalliortussaasimagaluartut. Taamaattumik kommuni naammagittaalliornissamut periarfissaq pillugu siunissami eqqortumik ilitsersuisassasoq Ombudsmandip inassutigaa. Ombudsmandip tamanna tunngavigalugu inassutigaa kommunip innuttaasut suliani isumaginninnermut tunngasuni allani naammagittaalliuuteqarfissatut oqartussaasumut naammagittaalliornissaminnut periarfissaqarnerannik ilitsersortarsimanngikkai. Taamaattumik Ombudsmandip oqaatigaa:

“Tamanna pillugu oqaatigaara suliassat suliarineqartarnerat pillugu inatsimmi § 25-k-kut aalajangersarneqarmat innuttaasoq tamakkiisumik akuersaarneqanngippat aalajangiineq naammagittaalliornissamut periarfissaq pillugu ilitsersuummik kommunip ilaqartittassagaa.

Suliani isumaginninnermi tunniunneqartartut assigiissaartunik tunngaveqartunik tunniussiviusuni innuttaasup akuersaarneqarnera taassallugu pissutissaqanngilaq, innuttaasup pineqartup aningaasat taamatorpiaq amerlassuseqartut qinnutigisimanngippagit. Ilitsersuisussaatitaanermi innuttaasup pineqartup qinnutigineqartunik pisinnaatitaaneranik kommunip naliliinera apeqqutaanngilaq." (Ombudsmandip oqaaseqaataa 2006-4.3)


4.2. Imaa ilusialu

Oqartussaasup naammagittaalliornissamut periarfissaq pillugu ilitsersuummi makku innuttaasumut paasissutissiissutigissavai:

  • Naammagittaalliorfittut oqartussaasoq
  • Naammagittaalliuutip nassiunneqarnerani periaaseq
  • Naammagittaalliornissamut piffissaliussaq


4.3. Naammagittaalliornissamut periarfissaq pillugu ilitsersuisoqanngippat tamatuma suna kingunerissavaa?

Aalajangiinermi naammagittaalliornissamut periarfissaq pillugu ilitsersuisoqarsimanngippat tamanna aalajangiinerup atuussinnaassuseqannginneranik nassataqarsinnaanngilaq.

Naammagittaalliornissamut periarfissaq pillugu ilitsersuisoqarsimanngippat tamatuma naammagittaalliornissamut piffissaliussap piffissamit naammagittaalliornissamut piffissaliussaq pillugu eqqortumik ilitsersuisoqarneranit aallartittumik ingerlalernera nalinginnaasumik nassatarissavaa. Taamaalilluni naammagittaalliornissamut periarfissaq pillugu ilitsersuinnginnerup manna nassatarisinnaavaa, tassalu naammagittaalliuutip oqartussaasumit naammagittaalliorfissaasumit suliarineqarnissaata naammagittaalliornissamut piffissaliussap naareersimanera imaluunniit naammagittaalliuutip tunniunneqarnerani periaatsip inatsisikkut aalajangersagaasup malinneqarsimannginnera tunngavilersuutigiinnarlugit itigartitsissutigineqarsinnaannginnera.

Naammagittaalliornissamut periarfissaq pillugu ilitsersuineq, soorlu naammagittaalliornissamut piffissaliussap sivisuallaartup paasissutissiissutigineqarsimanera pissutigalugu, kukkusuuppat naammagittaalliornissamut piffissaliussaq sivisual-laaraluartorluunniit eqqortinneqarsimappat tamatuma naammagittaalliornissamut piffissaliussamik eqqortitsisimanertut isigineqarnissaa kukkunerup aallaavittut nassatarisariaqarpaa.

Oqartussaasoq naammagittaalliornissamut periarfissaq pillugu kukkusumik ilitsersuisimagaluarpalluunnit imaluunniit oqartussaasup naammagittaalliornissamut periarfissaq pillugu ilitsersuinissani puigorsimagaluarpaguluunniit naammagittaalliuut tunniunneqartoq suliarineqassappat piumasaqaataasoq tassaavoq innuttaasoq pisariaqanngitsumik sivisuallaamik ilatsiinnarsimassanngitsoq. Innuttaasunik allanik mianerinninneq naammagittaalliornissamut periarfissaq pillugu kukkusumik ilitsersuisimanerup naammagittaalliornissamulluunniit periarfissaq pillugu ilitsersuisimannginnerup isiginiannginneqarnissaanut pissutissaqalersitsisinnaavoq, innuttaasoq naammagittaalliornissaminut periarfissaqartoq pissutissaqanngitsumik sivisuallaamik ilatsiinnarsimappat.


5. Oqaatsit

Innuttaasut oqartussaasunit ilitsersorneqarnerminnik paasinninnersut oqartussaasut qulakkiissagaat nalinginnaasumik ilitsersuisussaatitaanerup nassataraa.

Innuttaasoq oqartussaasumilu sulisoq oqaaseqatigiinngippata innuttaasorluunniit isigiarsunnini tusilarniniluunniit pissutigalugu oqartussaasumut paasinartuliorsinnaanngippat oqartussaasoq innuttaasumik taassuminnga ikiuinissaminut ingerlatsinermi ileqqorissaarnermi aallaaviit tunngavigalugit pisussaaffeqassaaq. Oqartussaasoq tusilartunik, oqajuitsunik allanilluunniit annertuumik innarluuteqartunik ikiuinissaminut pissutsit qanoq issusiat apeqqutaatillugu aamma pisussaaffeqarpoq.

Innuttaasup suliami illua’tungiusup kalaallisut qallunaatulluunniit oqaatsit atorlugit sullinneqarnissani kissaatigisinnaavaa. Kissaatigisaq taamaattoq oqartussaasup pinngitsoorani malittussaavaa. Tamanna suliassat suliarineqartarnerat pillugu inatsimmi § 7 a-kkut aalajangersarneqarpoq.

Taamaattumik innuttaasoq suliami illua’tungiusoq kalaallisullu oqaatsit atorlugit sullinneqarnissaminik kissaateqartoq oqartussaasup kalaallisut oqaatsit atorlugit ilitsersorumanngissinnaanngilaa. Innuttaasoq suliami illua’tungiusoq qallunaatullu oqaatsit atorlugit sullinneqarnissaminik kissaateqartoq oqartussaasup qallunaatut oqaatsit atorlugit aamma sullikkumanngissinnaanngilaa.


 6. Ingerlatitseqqilluni tunniussisarneq/nassiussisarneq

Siusinnerusukkut oqaatigineqartutut suliassat suliarineqartarnerat pillugu inatsimmi § 7, imm. 2-kkut aalajangersarneqarpoq oqartussaasoq saaffiginnissummik oqartussaasumut eqqortumut ingerlatitseqqilluni nassiussisussaatitaasoq.

Oqartussaasup allakkatigut saaffiginnissut nammineq suliassaqarfimminut tunngassuteqanngitsoq tiguguniuk saaffiginnissut oqartussaasumut eqqortumut sapinngisamik ingerlateqqillugu nassiutissavaa.

Innuttaasoq oqartussaasumut kukkusumut ornigulluni oqarasuaatikkulluunniit saaffiginnippat oqartussaasoq sorleq saaffigineqassanersoq oqartussaasup innuttaasumut sapinngisamik ilitsersuutigisariaqarpaa.

Saaffiginnissut oqartussaasup taannaasup ilaanut allamukartoq oqartussaasup tiguppagu tamatuma pissuseqataa atuuppoq.

Innuttaasoq oqartussaasumut sorlermut attaveqarfiginnissasoq siusinnerusukkut ilitsersorneqareersimagaluarpalluunniit saaffiginnissut oqartussaasup oqartussaasumut eqqortumut ingerlateqqillugu nassiutissaavaa.

Innuttaasup saaffiginnissutaanik oqartussaasup ingerlatitseqqilluni nassiussinnginnissamut pissutsit qanoq ittuussusiat apeqqutaatillugu pissutissaqarsinnaasarpoq. Taamaattoqarsinnaavoq innuttaasup pissutsit imminut tunngalluinnartut, soorlu pissutsit pineqaatissiissutaasinnaasut imaluunniit nappaatinut ilungersunartunut tunngasut, pillugit paasissutissat oqartussaasumut nassiussimappagit.

Innuttaasup naammagittaalliuut qinnuteqaalluunniit oqartussaasumut kukkusumut nassiussimappagu saaffiginnissut ilumut tiguneqarsimasutut aallaavittut isigineqassaaq, oqartussaasumit saaffiginnissummik oqartussaasumut eqqortumut ingerlatitseqqilluni nassiussisussaatitaasumit tiguneqarsimaguni. Tamatuma paarlattua atuussinnaavoq innuttaasoq naammagittaalliornissamut periarfissaq pillugu eqqortumik ilitsersorneqarsimagaluarluni oqartussaasumut kukkusumut naammagittaalliorpat.

7. Nalinginnaasumik ilitsersuisussaatitaanerup malinneqannginnerata suna kingunerissavaa?

Oqartussaasup ilitsersuinera ilitsersuinnginneraluunniit immini eqqartuussivitsigut atuutsinniarneqarsinnaanngilaq.

Ilitsersuisussaatitaanermik sumiginnaaneq tamatuma kingornatigut aalajangiinerup atuussinnaassuseqannginneranik aallaavittut aamma kinguneqarsinnaanngilaq.

Amigartumilli ilitsersuisoqarmappat tamanna oqartussaasup kukkuneraa. Pisut ilaanni imaassinnaavoq oqartussaasup kukkuneq innuttaasup eqqortumik ilitsersorneqarsimallunilusooq tamanna naapertorlugu iliuuseqarsimasutut inissinneqarneratigut aaqqissinnaagaa.

Qinnuteqaateqarnissamut piffissaliussat il.il. pillugit ilitsersuinngitsoorneq piffissaliussap ingerlalinngitsoorneranik kinguneqarsinnaavoq.

Oqartussaasoq amigartumik ilitsersuisimappat, tamannalu innuttaasup pisinnaatitaaffimminik annaasaqaatigisimappagu pissutsit qanoq issusiat apeqqutaatillugu innuttaasumut taarsiissuteqartoqarnissaa pineqarsinnaavoq. Ilitsersuinerup akisussaaffiliisuuneranik apeqqut eqqarsaatigalugu tamanna suliami illua’tungiusup paasissutissanik sunik oqartussaasumut pissarsiniarsimaneranut ataneqartillugu isiginiarneqartariaqarpoq.

Ilitsersuinngitsoorneq taarsiissuteqartoqarnissaanik piumasaqaateqartoqassappat piumasaqaateqarnissamut piffissaliussap sivitsorneqarneranik aamma kinguneqarsinnaavoq.

Kommuni angajoqqaanut aningaasatigut kingunerisassat pillugit meeqqat efterskolemiinnissamik qinnuteqaateqarsimasut angajoqqaavinut kukkusumik ilitsersuisimavoq. Ombudsmandip oqaatigaa:

“Kommunilli [innuttaasumut] ilitsersuinerata ikiuunneratalu ingerlatsinermi ileqqorissaarnermut naapertuuttuunnginera imaanngilaq kommuni taarsiissuteqarnissamut akisussaaffeqalersoq.”

(Ombudsmandip oqaaseqaataa 2002-71.1)


8. Naatsumik oqaatigalugu

  • Oqartussaasoq innuttaasunut oqartussaaffigisaminni pissutsit pillugit apeqquteqarlutik saaffiginnittunut pisariaqarneratut annertutigisumik ilitsersuissaatitaapput. Immikkoortoq 1 takuuk.
  • Innuttaasut sulianut aalajangiiffigineqartunut/aalajangiiffigineqartussanut atatillugu saaffiginnittut oqartussaasup ilitsersussallugit ikiussallugillu aamma pisussaaffigaa. Innuttaasut ingerlatsinermi suliaqarnivik pillugu saaffiginnittut oqartussaasup taamatuttaaq ilitsersortariaqarpai ikiortariaqarlugillu. Immikkoortoq 2 takuuk.
  • Oqartussaasoq nammineq suliniuteqarnermigut aamma ilitsersuissaaq, taamaaliorneq innuttaasoq ilitsersorniarlugu pissusissamisoortutut pissutissaqartutullu ippat. Immikkoortoq 2.1 takuuk.      
  • Oqartussaasup innuttaasut oqartussaasumut saaffiginnittut tamaasa ilitsersussallugit pisussaaffigaa, saaffiginninneq allakkatigut, oqarasuaatikkut ornigulluniluunniit oqaloqatiginninnikkut pinersoq apeqqutaatinnagu. Immikkoortoq 3.1 takuuk.
  • Innuttaasup makku pillugit naammattumik ilitsersorneqarnissaa oqartussaasup qulakkeertariaqarpaa:
  • Malittarisassat suliassaqarfimmut attuumassuteqartut,
  • inatsisitigut piumasaqaataasut innuttaasup qanoq iliorluni pisariinnerpaamik pitsaanerpaamillu eqqortissinnaanerai,
  • oqartussaasumut saaffiginninnermi periaaseq suna atuunnersoq aamma
  • paasissutissat suut innuttaasup suliamik suliarinninnermut ilaatillugu oqartussaasumut tunniutissanerai.
  • Oqartussaasup innuttaasoq oqartussaasup nammineq suliassaqarfiani qinnuteqaateqarnermi, nalunaaruteqarnermi assigisaanniluunniit immersugassaqarpat taakku-ninnga pisariaqarneratut annertutigisumik ikiortariaqarpaa. Immikkoortoq 3.1 takuuk.
  • Innuttaasoq tamakkiisuunngitsumik akuersaarneqarpat oqartussaasoq allakkatigut aalajangiinermi naammagittaalliornissamut periarfissaq pillugu ilitsersuissaaq. Immikkoortoq 4 takuuk.
  • Oqartussaasup naammagittaalliornissamut periarfissaq pillugu ilitsersuummini oqartussaasoq naammagittaalliorfigineqarsinnaasoq, naammagittaalliuutip naammagittaalliorfittut oqartussaasumut qanoq iliorluni nassiunneqarnissaa naammagit-taalliornissamullu piffissaliisoqarsimanersoq oqaatigissavai. Immikkoortoq 4 takuuk.
  • Oqartussaasup naammagittaalliornissamut piffissaliussaq ilitsersuutigisimanngip-pagu naammagittaalliornissamut piffissaliussaq naammagittaalliornissamut piffissaliussap eqqortumik ilitsersuutigineqarneranit ingerlalertartussaavoq. Immikkoor-toq 4 takuuk.
  • Innuttaasut oqartussaasunit ilitsersorneqarnerminnik paasinninnersut oqartussaasut qulakkeertussaavaat. Tassa ilaatigut imaappoq innuttaasup kalaallisut qallunaatulluunniit oqaatsit atorlugit kiffartuunneqarumanerluni nammineq aalajanger-sinnaagaa. Immikkoortoq 5 takuuk.
  • Oqartussaasup saaffiginnissut nammineq suliassaqarfimminut tunngassuteqanngitsoq tiguguniuk saaffiginnissut oqartussaasumut eqqortumut sapinngisamik ingerlateqqillugu nassiutissavaa. Immikkoortoq 6 takuuk.


9. Atuakkiat allaaserisallu tunuliaqutarineqartut

Qulaani taaneqartut suliassat suliarineqartarnerat pillugu inatsimmik inatsillu pillugu oqaaseqaatinik aamma suliassaqarfiup taassuma iluani Ombudsmandip siusinnerusukkut oqaaseqaatigisarsimasaanik tunngaveqarput.

Uanga paasinninnera unaavoq Kalaallit Nunaanni Danmarkimilu suliassaqarfimmi tassani inatsiseqartitsinikkut tunngavigisaq pingaarnerusutigut assigiittoq, taamaattumillu Danmarkimi atuakkiaasimasut aallaavigineqarsimallutik.

Folketingip Ombudsmandiata ukiumoortumik nalunaarutaa 2011 1-3 innersuus-sutigaara.

Inatsisilerinermi atuakkiaasimasut aammattaaq innersuussutigaakka, matumani Hans Gammeltoft-Hansenip allallu atuakkiaanni “Forvaltningsret”-imi aappassaanik (2002-mi) naqitertinneqartumi kapitali 10, Niels Fengerip atuakkiaani “Forvaltningsret”-imi siullermik (2018-imi) naqitertinneqartumi quppernerit 384-imit 394-imut aamma John Vogterip atuakkiaani “Forvaltningsloven med kommen-tarer”-mi pingajussaanik (1999-imi) naqitertinneqartumi quppernerit 204-mit 222-mut ilanngullugit eqqarsaatigalugit.